Jurgi Ekiza: “Eraiki nahi dugun munduari bultzada emateko tresna da musika”

Ezohiko atsedenaldi baten atarian dago Willis Drummond. Asiatik eta gaztetxe zein areto txikietatik bira bana egin ostean, udako jai eta festibaletan daude murgilduta orain. Urte bukaeran, baina, gelditu egingo dira. “Sei hilabetez bederen, Xani (Bidegain, baxu jotzailea) ebakuntza bat egin behar diotelako”, Jurgi Ekiza abeslari eta gitarra jotzaileak azalduta. Tarte horretan oholtzaren falta ez botatzeko, antza, geratu gabe dabiltza Hala ere estudioko zazpigarren diskoa 2022an kaleratu zutenetik: Euskal Herria, Japonia, Korea, Espainia... Deskantsatu soilik ez, hurrengo urtean zer egin ere pentsatu beharko dute, hogei urte beteko baitituzte talde gisa 2024an. “Ideia litzateke antzematea manera bat horien ospatzeko, zerbait berezia, baina ondotik ez dakigu”.

Bederatzi abesti berri eta Vincent Bestaven taldekide finko bezala aurkeztu zenituzten iaz. Nolakoa izan da azken lana batera sortzea?

Denborarekin ikasi dugu nahiko xalo dela taldekide bat aldatzea, beste bat sartzea. Guk aldi oro erraten dugu musikari bat sartzen bada taldean, Vincentekin pasatu den bezala, ez dela bakarrik aurretik prestatu ditugun parteak jotzeko. Bera sartzen da eta berari esker taldea aldatzen da, eta eboluzio berri hori sartzen da disko berrian. Horretan da interesa. Gai gara kanta zaharrak jotzeko, gutxi gora-behera, zeuden bezala, baina baita gauza berriak egiteko ere. Pozik gara, beti izan dugu ideia musika dela garenaren isla. Eta taldea aldatzen bada, taldekideak aldatzen badira, isla hori ere aldatzen da. Musikalki ona da aldaketa pixka bat izatea, mamia, basea, berdina delako.

‘Hala ere’ diskoko letrak sakonak eta kritikoak badira ere, argitasun asko daukate kantek.

Seguraski izango da ni orain naizen pertsonaren isla. Egia errateko, urteekin gero eta hobeto nago neure buruarekin. Ikasi dut neure buruarekin harreman hobea izaten. Beraz, igual, nahiz eta gauzak egon dauden bezala, neure erantzuna horren parean ez da berdina. Kritika hor egongo da, beste diskoetan bezala, nola ikusten dudan mundua, baina ematen dudan erantzuna igual argiagoa da, pertsona urosagoa naizelako beste urteekin konparatuta.

Aurreko diskoetan ere badago borrokarako dei bat, baina borrokan galdu gabe. Oreka hori nola lortzen da?

Borroka denean bizirik irauteko modu bakarra, egiten da ahal den bezala. Baina gure kasuan, borroka zerbait baikorra izan behar da. Ez gara borrokatzen hautatzen dugulako, edo irabazteko bakarrik. Borrokatzen gara borrokatu behar dugulako ondo sentitzeko. Nahiz eta, askotan, prezioa pagatzera behartzen digun eta ez den dena besta. Borroka asko galtzen dira, ez da beti ona egoarentzat. Baina behar dugu borrokatu, ez dut beste biderik ikusten. Zer litzateke beste aukera? Esatea ados nago munduarekin? Ezingo nuke. Sentsibilitatearen aldetik ezingo nuke.

Aldaketaren alde borroka egiten duten askok, orain, eskuin muturrera jo dutela ematen du...

Bai, eta arazo bat da populismoak hartu duela ezkerrak zuen lekua. Antisistema bezala eta aldaketa ekarriko duen alternatiba serio bezala agertzen dira populismoa eta eskuin muturra. Populismoak gauzak sinple esaten ditu, eta sare sozialen mundua zentzu horretara joan da. Horrelako ultra-komunikazioaren gizarte batean gutxitan irakurtzen dira gauza luzeak. Jendea egunerokotasunean hasi da gauza sinpleekin akomodatu nahian eta hor populismoak bere lekua ederki asko hartu du. Hori da betidanik egin duena, baina igual gaurko gizarteak leku gehiago uzten dio.

Baina gauzak ez dira sinpleak.

Ez dira, ez. Problema da jendeak hori nahi duela entzun eta populismoak hori erraten duela. Eta arazoa dugu hortik ateratzeko eta ziklo hori apurtzeko. Hainbeste aipatzen da populismoa jendearen barnean agertzen dela aukera zilegi eta posible bezala. Eta hori lanjerosa da. Batzuetan iruditzen zait eskuin muturrari edo populismoari aurre egiten zaiola esanez hauek populistak dira, hau populismo hutsa da, baina ez da joaten haien ideien kontra. Eta batzuetan aski litzateke hartzea ideiak banaka eta erakustea ez direla aterabideak. Baina hori luzea litzateke, eta bueltatzen gara hastapenera, jendeak nahi ditu gauzak sinple, laburbilduta, esaldi bakar batean. Eta mundua ez da eraikitzen horrelako esaldi laburrekin.

Zergatik ari da hori orain gertatzen?

Uste dut jendeak etsipena sentitu duela eta hasi dela ezkerrean ez sinesten. Eta leku hori eskuin muturrak eta populismoak hartu dute. Garai batean, eskuina zen tradizionalista eta ezkerra zen aldaketa eta progresoaren sinboloa. Baina azken hamarkadetan kontrarioa gertatu da, ezkerra mugatu da bere deretxoak mantentzera. Ezkerrean ez dago proposamen mugimendu bat. Horren parean, eskuina, populismoaren bidez, agertu da progresoa bezala. Eta iruditzen zait historian progresismo forma batek irabazten duela beti. Hor hasi dira populismoa eta eskuin muturra nagusitzen. Liberalismoaren kontra borrokatzeko jendea populismora eta eskuin muturrera erortzen ari da.

Politikoki nahiko nahasia dago mundua azken boladan, eta kaosak ere eman dizu zer pentsa. Kaosa ere bada sorleku?

Gerla, krisi ekonomikoa, krisi ekologikoa, Covida... Batzuetan kaosa behar da tabuak apurtzeko eta inkontzienteki, politizatu gabe eta zehazki aipatu gabe, aldaketak emateko. Frantziako irratietan badira eztabaida asko, ostalaritzan zaila dela jendea lan egiteko atzematea. Gazteek lan egiteko gogorik ez dutela. Covidaren kaosak aldaketa sortu du eta jende pila bat telelanarekin, eta etxean egonaz zenbait hilabetez paro behartuan, pentsatzen hasi da zer zentzu du nire bizitzan lanetik etxera eta etxetik lanera ibiltzeak, apenas pagatzen ahal baditut fakturak? Horrelakoak gertatzen ari dira. Ez da iraultza bat eta ez da jende batzuk espero zuten kristoren aldaketa erradikal azkarra. Baina ez du esan nahi ez dela gertatuko. Zerbait pasatzen ari da jendearen barnean. Lanaren nozioa, lana balore bezala... Hori dudan ipini da. Ohartu gara lanik egin gabe munduak ere funtzionatzen duela. Eta gainera ezberdintasunak handitzen ari dira eta jende gutxi batzuk hainbeste irabazten dute eta beste batzuk hainbeste lan egin ostean ezer ere ez... Eta erretreta jasotzeko arazoak.

‘Gauzak’ abestian jorratzen duzu gai hori. Nola sortu zen kanta?

Etxean nengoen kanta batzuk ordenagailuan grabatzen eta gitarra atera nuen eta teklatua eta gauzak aldatzen hasi nintzen eta, momentu batean, burua altxatu nuen eta desastre bat zen etxea, dena lurrean, kableak... Zergatik beti behar dugu kaos batetik pasatu zerbait sortzeko? Kanta batentzat bazegoen zerbait. Beste egun batez irratia piztu eta hasia zen gerra Ukrainian, eta... Covidarekin ere sentitu nuen. Superbeldurgarria da, baina igual horren ondotik, ez horri esker, izango da aldaketa bat, eta abiadura berri batekin biziko gara eta apurtuko dugu ziklo hau.

Gizarte aldaketez ari garela, feminismoaren eragina ukaezina da. Nola ikusten duzu?

Feminismoa da azken berrogei urteetako iraultza handiena. Feminismoaren aurka daudenak ez dira ohartzen hau hastapena baino ez dela. Batzuetan ikusten da minoritate baten borroka bezala, baina gizartearen erdia dira! Ezin dugu neurtu zer ondorio handiak eta, nire ustez, onak izango dituen.

‘Behin baziren’ kantaren ideia nagusia zen hori ere.

Bai. Jadanik txalotzekoa dela ideia eta ekintza feministek hartzen duten lekua gure gizartean. Baina hori hastapena besterik ez da, gizonezkook eraiki dugun mundu batean. Baina bigarren fasea izango da mundua eraikiko dela ikuspuntu feminista batetik, edo benetako berdintasunetik. Eta hor igual mundu osoa aldatuko da.

Ipar Euskal Herrian oso mugimendu interesgarriak atera dira komunitatetik azken urteotan: Bizi!, euskoa eta, orain urte pare bat, Alda: Iparraldeko egoiliarren eskubideen aldeko mugimendua. Sekulako indarra lortu du oso denbora gutxian.

Bai, apirilaren 1eko manifestaziorako kanta bat egin genuen kantari desberdinen artean, eta nik ere parte hartu nuen. Etxebizitzaren prezioa denok ukitzen gaituen gai bat da. Hastapenean BAB inguruan zen bakarrik [Baiona, Angelu, Biarritz], gero kostalde guztian. Orain ohartzen gara Iparralde guztiko arazoa dela. Jende guztia ukitzen du. Nik flipatzen dut, edonori mintzatuz hamabost minutuz baino gehiago gai hori iristen da beti. Harrigarria da, denok daukagu arazo berdina. Ez dakigu non bizi. Ni Baionakoa naiz eta ezin naiz Baionan bizi. Ezin dut deus alokatu, ezin dut deus erosi. Harrigarria da zure herrian bertan ezin duzula bizi. Beharrik, gure kasuan ere, bertako jendearen artean badugu sare pixka bat. Eta justuki hemen, Ipar Euskal Herrian, ez baduzu komunitate hori inguruan, ez duzu posible hemen bizitzea, salbu sekulako dirua baduzu. Nahiz eta prezioak igo, sarea dugulako lortzen dugu hemen bizitzea. Sare hori desagertuko balitz, ezingo genuke.

Aldaren beste ezaugarrietako bat da, kalean egoteaz gain, bulegoetan eta erabakiguneetan ere badagoela.

Alde horretatik, paralelismo bat dauka Bizi! mugimenduarekin. Borrokatzeko bide bikoitz hori du: ekintza zuzena, desobedientzia zibiko ez-bortitza egitea; eta paraleloki, lan juridikoa eramatea eta elkargoan egiten duena egitea, hauteskundeak irabazita. Gainera, Ipar Euskal Herrian askotan gertatzen den bezala, abertzale batzuk sortu dute hastapenean, baina zinez bertako jendearekin egiten dute lan. Auzo pobreetan sekulako lana egiten dute, eta hor ez dute Euskal Herriko kontzientziarik, baina euskal herria da Euskal Herrian bizi den herria. Eta hori oso interesgarria da. Pragmatismo erradikala deitzen zaio Bizi! mugimenduan. Oso pragmatikoa izan behar da. Gauzak egiten ahal dira, baina gauzak ondo landuta lehenengo.

Naturaz ere abesten duzu askotan. Komunitate gabe ezin dela bizi esan duzu, eta ekologismorik gabe bizi daiteke?

Nik uste dut, hondoan, jende guztiak nahiago duela ekologista izan eta planeta ondo egotea. Inor ez da benetan anti-ekologista. Gauza da non jartzen duzun limitea. Zer uzteko prest gaude? Aipatzen zuten kobaltoaren bila nahi zutela joan Pazifikora. Behera egiten, zinez abisetaraino. Eta momentukotz, frantses Estatua kontra dabil, baina beste herri batek erraten badu egingo duela, frantses Estatua ere hasiko da horretan. Baina bale urdinak hortik pasatzen dira, hain justu, eta hori egiten bada, kristoren zarata eta argia izango da ur azpian, eta galduko dute orientazioa. Bale guztiak lirateke arriskuan. Eta ziur aski, kobaltoa nahi dutenek ere esango dute baleak nahi dituztela salbatu. Beraz, non da limitea? Ez baduzu sistema ekonomikoa eta soziala aldatu nahi, ezin zara ekologista izan. Ez da posible.

Lotura hori argia bada ere, muturrekotzat jotzen da askotan.

Arazoa da beti behar dela erdibide bat hartu. Feministek ere sufritzen dute hori. Haien ideiak dauden bezala defenditzen badituzte, segituan kontsideratzen dituzte estremistak. Bai ekologisten kasuan eta bai feministen kasuan, ideia horiek estremista bezala kontsideratzea drama bat da. Deretxo basiko batzuen alde borrokatzea estremismo bat bilakatu da, eta hori superbeldurgarria da.

Baionan sortua da Gojira metal taldea ere bai, eta horiek ere daude ekologismoan oso sartuta.

Baionakoak direla erraten da beti, baina Ondresekoak dira!

Baina badute Baionarekin lotura handia, ezta?

Bai, badute, bai. Mario Duplantier bateria gurekin zegoen institutuan. Bere garaian bazen Virgin denda bat hemen, Baionan, eta egin zuten haien lehen showcase modukoa bertan. Oso talde prekurtsorea izan da ekologismoarekin. Apolitikoagoak ziren, igual, baina bazuten kontzientzia ekologista oso markatua. Bazuten etxe bat eta etxe atzean oihana. Eta badakit han eraiki zutela kabaña bat eta hara joaten zirela gaua pasatzera, mundutik aparte. Badute ikuspuntu ekologista bat oso zuzena, eta eskertzekoa da hori. Zeren eta mezu hori ez daukate bakarrik kantuetan, borroka ekologistaren alde gauza asko egin dituzte eta ideia horiek asko zabaldu dituzte metal musikaren munduan. Eta igual orain arte oso gutxi ateratzen zen gai hori. Kristoren plataforma bilakatu dira horretarako.

Ekologia, etxebizitza eskubidea, euskara... Munduan egoteko modu bat da?

Dena lotua da, bereziki kantuetan. Kantuek, musikak, arteak, kulturak... bi funtzio izaten ahal dituzte. Alde batetik, gizartearen isla dira. Nik, adibidez, ikusten dut interesgarri Chill Mafiarekin gertatu dena. Euskañolez kantatzen dute. Errealitate bat da hori eta artistek lan hori egin behar dute. Baina kulturak ere izaten ahal du beste funtzio bat. Tresna bat izan daiteke nahi duzun mundua aipatzeko eta jendea horretara eramateko. Willis Drummondekin horretan gaude gehiago. Horregatik egiten dugu dena euskaraz. Nahiko bagenu egin gure errealitatearen isla den zerbait, hamar kantuetatik bat egingo genuke euskaraz, eta beste guztiak frantsesez. Iparraldean, ehuneko hamarrak jakingo du euskaraz, eta gure bizitzen ehuneko laurogeita hamar frantsesez bizi dugu. Baina musika ere bada tresna bat eraiki nahi dugun munduari bultzada emateko. Eta gu horretan gaude.

Noiz hasi zitzaizun sentsibilitate soziala pizten? Eta nondik datorkizu?

Musikatik eta militantziatik, horregatik diot dena dela lotua. Euskara izan zen lehena. Nik ama euskalduna nuen eta aita ez. Euskara nuen ama hizkuntza, baina sei-zazpi urterekin hasi nintzen auzoko eskolan, frantsesez, eta euskara galdu nuen ehuneko ehunean. Euskararekin berkonexioa izan zen musika, batez ere Mikel Laboa. Eta gero Negu Gorriak. Kristoren fenomenoa izan zen niretzat. Musikaren bidez hasi nintzen euskara ikasten eta, nolabait, hausnarketa politikoa egiten. Hasi nintzen pentsatzen zer zen abertzale izatea eta zer balore behar nituen definitu. Eta argi dago ideia ezkertiarrak nagusitu zirela. Eta hortik heldu ziren ekologia, gai sozialak, feminismoa... Nik uste dut sentsibilitate istorio bat dela. Urteak behar izan ditut hori ulertzeko. Nik uste dut supersentsiblea naizela, eta uste dut pentsatu baino jende askoz gehiago garela horrelakoak, nahiz eta gizonezko bezala ez dugun aski asumitu. Horretan ere feminismoak kristoren aldaketa eragingo du, gizonezkoen sentipen hori aldatuko da horri esker. Baina ultrasentsiblea zarenean eta mundua dagoen bezala dagoenean, atakatzen zaitu. Dena iruditzen zaizu superbortitza eta hasten zara bilatzen ideiak edo pentsaerak edo bideak mundua gozoago izateko. Eta ohartzen zara mundua izan behar dela sozialagoa, ekologikoagoa. Baina hastapena da sentsibilitate istorio bat, ez bazara sentsible bizitzan gauza horiek ez zaituzte ukituko, eta ez duzu ikusiko gauzak aldatzeko beharra. Azkenean, gauzek ez zaituzte hunkitzen. Ni harritzen nauena da kontrarioa: nola da posible gaur eguneko munduan ez sentitzea hainbeste?

Baloreekin eta printzipioekin batera kontraesanak datoz, eta horren inguruan egiten duzu berba ‘Mandarina’ kantan.

Perfekzioaren ideia ahaztu behar da, nahiz eta borrokalari bezala batzuetan zaila den. Utopiak eta ametsak izan behar dira, baina helburua ez da horiek lortzea. Azken finean, egiten duzu ahal duzuna jakinda bizi zarela bizi zaren munduan. Errespontsabilitate guztia ezin diogu eman jendeari. Adibidez, bidaiatzen dugunean hegazkina hartzen dugu eta hori ez da ona ekologikoki [Mandarina abestian, Groenlandia gainetik pasatzen ari den hegazkinean doala, gogoeta egiten du abeslariak]. Baina falazia hutsa da esatea berotegi efektua dagoela zuk hegazkina hartzen duzulako. Esaten digute ez da ongi hegazkina hartzea, nahi duzu joan Malagara zortzi euroren truke? Ba noski nahi dudala, kotxez joaten banaiz hirurogei pagatzen ditut. Deretxo bat uzten digute eta, erabiltzen badugu, gure kulpa da. Hori ez da normala. Gaizki sentitzera kondenatzen gaituzte.

Zure kanta askok, bukatzen direnean, jarrai zezaketela ematen du. Hitz egiten jarraitzeko bultzada ematen dizute. Nahita egiten duzu hori?

Baietz uste dut. Ez dut nahi nire kantuak bilakatzea manifestazioetan banatzen den manifestu bat. Ideia da gai bat aipatzea eta, horrez gain, nik ere ez ditut gauzak hain argi. Nik hausnarketa asko egiten ditut, baina ez dut aterabiderik. Horregatik ez naiz politikari edo ez naiz organismo batean lan egiten ari. Nik neure hausnarketa konpartitzen dut, besterik ez.

Idaztea deskubritzea da?

Psikoterapia bezala idazten dut nik. Jostaleku ala infernu kantan, adibidez, esaten dut “Bizitza jostaleku bat da ikasi nahi duenarentzat eta bizitza infernu bat da jakin nahi duenarentzat”. Filosofikoki interesgarria iruditzen zitzaidan eta irakurtzean ohartu nintzen, nahi gabe, obsesioari buruzko kantu bat egin genuela. Osasun mentalari buruzkoa. Eta ohartu nintzen askotan hausnartzen dudan gai bat dela hori, baina ez nuen aurretik pentsatuta horren inguruko kanta bat egitea. Iruditzen zait badela oso dimentsio inkontziente bat neure letretan. Ateratzen zait ateratzen zaidana eta, gero, jokoa da kanpoko norbaitentzat zentzua izatea.

Eta nolakoa da ideiak abestietan transformatzeko prozesu hori?

Willisekin, orokorrean, lehenik musika eta gero letrak egiten ditugu. Limite hori daukat eta hor hasten da jokoa. Interesgarria iruditzen zait behartzen nauelako irudi batzuen bila joatera, metafora batzuen bila. Asko pentsatu eta asko idatzi behar dut, baina gero saiatu behar naiz hori laburtzen eta, irakurtzen dudanean, baldin badut sentsazio hori, uf, amaitu da, badakit nahikoa dela. Disko honekin, halere, uste dut letra askoz sinpleagoak egin ditudala.

Estribillo melodikoagoekin?

Baietz uste dut. Gu ez gara horrelako pop estribilloak egiten dituztenak, baina saiatu gara pixka bat gehiago lantzen eta ni saiatu naiz aldi oro esaldi bat antzematen, errepikatzen erraza dena. Aurreko diskoan, adibidez, Zugzwang-en, Lehentasuna izan zen lehen singlea eta bazuen estribillo hori “ezin konpondu eta konpon daitekeena”... Zentzuarekin oso gustura nengoen baina egia da jendeak kantatzeko infernu bat dela, kar, kar, kar! Silaba gehiegi ditu, ez da batere erraza. Beraz, disko honetan saiatu naiz jende gehiago hunkitzen eta jendea errazago kantarazten. Uste dut ona dela bai taldearentzat, bai kontzertu giroarentzat, bai letrentzat. Azken finean, letra bat kantatzen denean ideia errazago geratzen da buruan. Hori pixka bat lantzen saiatu gara, ez dugu aldi oro lortu, baina badago hortik zerbait.

Estribillorik ez baina magnetismo berezia daukan kanta batekin itxi duzue diskoa: ‘Bidasoa’.

Bortizkeria asko ikusi genituen kanta hori idatzi genuen udan eta jokoa izan zen asko pentsatzea, asko idaztea eta, gero, lau lerrotan sartzea dena. Konfinamendua baino lehen [etorkinentzako] harrera lokal bat ireki zuten geltokiaren ondoan, Baionan, eta Xanek, gure baxu joleak, parte hartu zuen hastapenetik. Beraz, barnetik bizitu genuen hori. Ikusi genuen, lehen aldiz, orain arte gertatzen zena baina ikusi ezin genuena: jendea Baionatik pasatzen dela, egunero ehun bat pertsona edo. Eta gero, pandemia etorri zenean, muga itxi zuten, Bidasoa oinez pasatu ahal izateko zegoen zubi bakarra moztu zuten. Autopistan ere kontrol bat jarri zuten modu iraunkorrean. Eta guretzako, gainera, igual baziren hamabost urte-edo ez genuela pasatu hilabete baino gehiago muga pasatu gabe. Oso bortitza zen muga hori egotea gure herriaren erdian. Eta horrela ere migranteek erabiltzen zituzten bideak itxiak zeuden, eta horrek ekarri zuen katastrofe bat. Batzuk saiatu ziren igeri zeharkatzen eta ito ziren eta, beste bik, izendatzen ditugunen artean, lortu zuten pasatzea baina, gero, poliziak ez harrapatzeko, burdinbideetatik pasatu ziren eta tren batek harrapatu zituen. Erokeria da ikustea hori gaur egun posiblea dela Europa erdian. Eta zure herrian bertan pasatzen denean... uf!

Zerk ematen dizu itxaropena?

Zaila da esplikatzea. Hondo-hondoan, bizirik egotea mirakulu bat da.