“Gure belaunaldian autokritika falta ikaragarria dago”

Roberto Mosoren bizitzak liburu mardul baterako emango luke, baina 200 orrialdetan (eta letra ez da txikia…) lortu du pasadizo eta gogoeta mamitsu asko idaztea eta, horrekin batera, bere bizitzaren pasarte esanguratsuenak guri kontatzea. Puto boomer irakurrita, esan dezakegu Roberto Moso ezagutzen dugula, asko jarri duelako bere partetik, bere barrutik, bere bizitzatik…

Oso ariketa zintzoa egin du, eta Zaramako abeslari ohiarekin egon ondoren, zintzotasun inpresio hori biderkatzen da. ‘Rock izar’ bat noizbait izan bazen (euskal musikan egon dira batzuk, badakigu), benetako Roberto Moso langile bat da, Santurtziko semea, Ezkerraldeko produktua, zentzu guztietan. Nondik datorren, nor den eta nola jokatu behar duen dakien norbait, modu xumean eta autokritika eta irreberentzi puntu batekin.

Robertok ez dirudi rock izar bat. Eta ez du behar.

Puto Boomer: Aitzakia denaz hitz egiteko…

Beti esaten dut ez naizela idazlea, baina zerbait kontatzeko neukala uste nuen, eta laneko erretiroa hartzea aitzakia ona iruditu zait liburua idazteko, baina ez ikuspegi oso serio batetik, baizik eta distantzia apur bat hartuta.

Ezkerraldeko estiloa…

Horixe.

Hau ez da zure lehen liburua. Orain dela 22 urte, ‘Flores en la basura’ argitaratu zenuen. Zaramaren historia idatzi zenuen orduan… Baina oraingoa ezberdina da.

Bai, bitxia bada ere, Zaraman ordu asko sartu nituen, baina askoz ordu gehiago sartu ditut irratian, hori izan baita nire ogibidea urte luzez, eta irratian eta telebistan gertatu zaizkidanak kontatu nahi nituen liburu berri honetan. Aldiz, ez dut horretan gelditu nahi, eta gogoeta pertsonal batzuk tartekatu ditut liburuan, beti ere umore kutsua eman nahirik.

Liburuan zehar sumatzen da zure buruarekin nolabaiteko irreberentzia puntu bat… Autobiografia guztietan, aldiz, idazleak ez dizkio bere buruari harriak botatzen…

Bai, baina batez ere, nik ez dut liburua bakarrik idatzi nire bizitza kontatzeko, gazteek ea zerbait interesgarria aurkitu ahal dutenaren asmoarekin. “Ea zer daukan kontatzeko ‘Puto Boomer’ honek”… Juan José Millás idazleak esan zuen “irakurri ez ditudan liburuak aholkuz beteta zeuden”. Ba tira, liburu honetan aholku batzuk daude, hala ere, baina saiatu naiz beste era batera: nire esperientziak, agian, balekoak izan daitezke ni baino gazteago direnentzat, modu apalean bada ere.

Autokritika ere badago. Batez ere mundu guztiak uste du bere belaunaldia historiaren garrantzitsuena dela, eta horretatik ‘boomerrak’ ez dira libratzen…

Gure kasuan larriagoa da. Nire gurasoek ez zuten gaztarorik izan, oso baldintzatuta zeuden guda-ostekoarekin. Gu, aldiz, ohituta gaude entzutera gure gaztetasuna oso garrantzitsua zela, orduan ia dena sortu omen zelako: hippyak, punkiak, konpromiso politiko berriak, kaleko istiluak, musika berria… Hori guztia ez zuten gure gurasoek entzuten. Baina jada ez gara gazteak, eta beste batzuk dira benetan gazteak direnak. Batzuetan ez zaigu gustatzen erditik kentzearen beharra. Orduan halakoak esaten ditugu: “Gure garaian benetako borrokak zeuden eta abar”… Eta orain ez, ala? Ba liburuan kontraesan hori azaleratzea bilatu dut. Gure belaunaldian autokritika falta ikaragarri dago.

Zerekin ez zara gaur egun behar bezala moldatzen? Edo zeure burua non ikusten duzu jokoz kanpo?

Badira gauzak bai, baina bat aipatzeagatik, sare sozialak eta teknologia berriak kostatzen zaizkit. Benetako ‘boomer’ naizenez, ba Facebook-ekin moldatzen naiz… (barre egin du). Dena den, gaurko gazteek badituzte guk ezagutu ez genituen arazoak edo arriskuak: gure garaian egiten genituen astakeriak ahaztu ditzakegu, baina gaurkoak erregistratuta geratzen dira betiko… Sare sozialetan alabak botila batekin eskuan ikusten ditudanean, beti esaten diet: ‘Kontuz…’

Politika egiteko modua aldatu da, ezta?

Bai, gaur egungo borrokak sare sozialetan egiten dira, baina ez dugu ahaztu behar sare horiek guztiz kontrolpean daudela. Gainera, kaleko borrokak lehen baino askoz kontrolatuagoak daude, kamerak daude non-nahi… Zein da alternatiba? Gaur egungo gazteentzat ez da erraza… Beste arlo askotan ez gara eredugarriak, nahiz eta aholkuak eman, adibidez mugikorrekin daukagun menpekotasuna.

Zer egiten dugun da garrantzitsuena, ez zer aholkatzen dugun.

Urteak pasa ahala, gauza asko aldatu dira, eta horietako batzuetan zu barruan egon zara. Adibidez, ETB. Zertan aldatu da onerako, eta zertan txarrerako?

Orokorrean, telebista krisian dago. Gazteek ez dute telebista ikusten, ezta irratia entzuten ere. Hala ere, gure garaiekin konparatuta, gaur profesionaltasun handiagoa da, eta gauzak hobeto egiten dira, behintzat teknikoki. Kazetariak formatuagoak daude. Baina, edukietan, azaleko geruzan geratzen dira. Zerbait ikusgarria ez bada, ez da agertzen, eta hori ezin da izan irizpidea. Telebista publikoak erori dira lehia horretan: dena azkarra izan eta berehala kontsumitu behar da, inpaktua bilatzen da… eta laster ahazten dugu dena. Audientzia lortzeko beharrak agintzen du. Telebista guztiek gero eta antzekotasun handiagoa daukate.

ETBk ez luke ezberdina izan behar?

Zalantzarik gabe, eta larriena da ETB1ekin gertatzen dena. Ez da lehen katea, ezta hirugarren edo laugarrena ere ez… Zerbait garrantzitsua emititu behar da, ETB2etik ematen dute, eta ETB1 bigarren planoan geratzen da, euskarazko edukiak edo ekitaldiak badira ere. Hipokrisi puntu bat ikusten dut: bakarrik audientziaz kezkatuta dago.

ETB1rekin egiten duzun kritikak, euskararen egoerarekin zer ikusia du?

Bai, euskararen aldeko tentsioa galdu da, eta horretan euskaldunok autokritika ere egin behar dugu. Badago ‘postureo’ puntu bat. Edozein aitzakiarekin erdarara pasatzen gara. Tentsioari ez badiogu eusten gure eguneroko bizitzan, aldarrikatzeko zilegitasuna galtzen goaz…

Zaraman abesten hasi zinenean, euskaraz egitea erabaki zenuten, nahiz eta euskaldunak ez izan, behintzat hasieran. Garaian, euskara ikastea zerbait ‘underground’ edo antisistemikoa zen, edo ezkerrekoa izateko label bat. Jarrera politiko hura galdu da?

Neurri batean bai. Orduan euskara zegoen lotuta beste motatako aldarrikapen askorekin: ekologismoa, feminismoa, LGTBI eta beste aldarrikapen politikoekin. Orain, aldiz, badago jendea euskara ikasten duena titulua ateratzeko, lanpostu baten bila, eta gero bere eguneroko bizitzan ez du erabiltzen.

Liburuaren beste pasarte batean, begirada berri bat ematen diozu gaurko Euskal Herriari. Etorkinak, segregazioaren arriskua… Nola egingo diogu aurre erronka horri?

Ni ez naiz aditua afera horietan jakina, baina Frantziako estatuan, adibidez, hau gertatu zen hemen baino hamarkada batzuk lehenago. Hortik pasatu dira, eta oraindik ez dute aurkitu erantzun egokia. Behintzat, besteek egin dituzten akatsak ez ditugu errepikatu behar.

Politika oso presente egon da zure bizitzan. Gaur gaude zuk gaztetan amesten zenuen Euskal Herrian?

Beste galdera bat egin ahal diot neure buruari: gaztetan amesten nuen Euskal Herri hura gaur ere oraindik amestuko nuke? Ez dakit, egia esan. Gaztetan oso argi neuzkan gauza guztiak, eta orain gero eta gauza gutxiago dauzkat argi. Nire gurasoekin eztabaidatzen nuenean, denetan nintzen aditua. Abiapuntu horrekin, eta nire buruarekin ariketa zintzoa eginez, benetako demokrazia da gaur egun amestuko nukeena: gardentasun gehiago, jendea kontsultatzea, giza eskubideak… Horrelako aldarrikapenak dira nik lehenetsiko nituzkeenak. Begira, aldizkari honen azpileloa asko gustatzen zait: ALDA (Aldaketa, Lana, Demokrazia, Alternatibak).

Aipu hori aprobetxatuko dut. ELAko afiliatua zara. Nola ikusten duzu sindikatua?

Ba ezaugarri zehatz batekin erantzungo dut. Urteak pasa dira, eta idazkari nagusiak edo zuzendaritzak aldatzen dira sindikatuan, baina ELAk bere horretan jarraitzen du, badauka koherentzia bat pertsonen aldaketez harago. Niretzat hori azpimarragarria da. Eta ikasgai bat da, ezkerreko beste mugimenduekin konparatzen badugu.

Hor dago Trotskiren historia, zure liburuan…

Hain justu, bai. Ezkerreko organizazio batean, alderdi bereko kidea hiltzea lehentasuna bihurtzen denean… Baliabideak jartzen dira arerio politikoa hiltzeko. Hori da ezkerraren historia bera. ‘Brian-en bizitza’ filmaren sindromea, izenda dezakegu. Behin eta berriro ikusten dugu, eta ez dugu ikasten.

Roberto Moso sindikalista ere bada…

Bai, jakina, eta ELAren ordezkaria izan naiz. Demokraziaren aldarrikapenean, hau izango litzateke lelo polit bat: zenbat eta sindikatu indartsuagoa, are demokrazia hobea. Gardentasuna ezinbestekoa da, eta gauzak argi edukitzea, patronalak duen boterea orekatzeko, behintzat. Beste herrialdeetan, sindikatuak debekatuta daude, edo maldan behera doaz. Hor munduan ikusten dudana ez zait gustatzen: Txina ere ezin da eredua izan, han dagoen sindikalismoa ezin da horrela deitu, jakina, kontraboterea ezin delako izan. Ez naiz aditua, baina hau da burutik pasatzen zaidana.

Ordezkari sindikalaren historia ere badago liburu honetan…

Bai, Radio Euskadin. Kazetaritza munduan, finkoa bazara, babestuago sentitzen zara zure lana benetan egiteko. Aldiz, zure postua zintzilik badago, eta beldur bazara ea nola kontatzen duzun albiste hau nire jefeak nirekin ez haserretzeko… Une batean, EITBk erabaki zuen behin-behineko kontratuen bidea hedatzea, batez ere jendea kontrolpean izateko eta dirua aurrezteko. Horrek garai gogorrak ekarri zituen, sindikalista moduan aritzeko ere bai. Hala eta bitxia bada ere, pertsona horiek guztiak berriro sartu ziren EITBn, azken finean.

Prekaritatea ez al da kontrol politikoaren tresna?

Bai, jakina.

Liburuan zure zerbitzu militarraren parte bat kontatzen duzu, batez ere kanpaldia egiteko beharra non eta Zaraitzu ibarrean, zure arbasoen jaioterrian…

Bai, oraindik daukat harremana Otsagiko senideekin.

Dena den, garai hartako eta gaur egungo militarismoa lotu ahal dugu?

Ba zoritxarrez, bai. Oso kezkagarria da gure ordezkari politikoak entzutea. Nora goaz? Nola esan dezakete armak ekoiztea gure industriarako aukera ona izan daitekeela? Gainera, oposizio txikia sortu da, espero dugu hurrengo hilabeteetan armagabetzearen aldeko mugimendua suspertzea… Dena den, beldur handia sumatzen dut kalean, nahiko difusoa bada ere. Gero eta gehiagotan entzuten dut ‘mundua pikutara doala’ eta horrelakoak…

Roberto Mosorekin elkarrizketa batean musika ezin da kanpoan geratu…

Asko gustatu zait txikitatik. Nire burua ‘rockerotzat’ dudan arren, oso eklektikoa izan naiz betidanik. Liburuan talde asko aipatzen ditut atal ezberdinetan: Ramones, Beatles, Rolling Stones, Lou Reed, Cafrune… Afrikako musika ere interesatzen zait. Bizitzaren beste arloetan, ‘poliamor’ praktikatzea askoz zailagoa da, baina musikarekin oso erraza da…

Musika talde bat hautatu beharko bazenu…

Hastapenetako AC/DC, Bon Scott-ek abesten zuenean. Oraindik ez dira agortu. Entzuten dudan bakoitzean, oso bizirik daudela iruditzen zait, bere musika ez da zaharkitu…

Eta gaur egungo talde bat?

Eilen Jewell aipatuko dut. Country iluna egiten duen emakumea da. Euskal Herrian lauzpabost aldiz egon da. Oso gomendagarria. Nire buruarekin bakarrik egon nahi dudanean bere musika jartzen dut.

Emakume musikari bat aipatu duzunez, hori lotuko dugu zure liburuan agertzen diren beste batzuekin: Vulpes.

Pentsatu nahi dut gauzak hobetzen ari direla, pixkanaka bada ere, musikan eta beste ataletan. Gero eta emakume gehiago daude musika euskal munduan, nahiz eta parekidetasunetik oraindik urrun egon. Vulpes-en kasuan, harrigarria da nola lortu zuten rock talde bat sortzea, eta euren mezuarekin, gainera. 80ko hamarkadan ‘Me gusta ser una zorra’ abestea oso oso ausarta zen. Horregatik, liburuaren atal hori bukatzen dut esanez: “Goizegi”…

Oso barneko gogoetak eta nahiko intimoak diren pasarteak kontatzen dituzu…

Uste dut irakurlea identifikatu daitekeela nik pasarte horietan kontatzen dudanarekin… Gauza batzuetan urte hauetan ez gara ia ezer aldatu, batez ere guraso eta seme-alaben arteko harremanak. Hori aitortzen dut liburuan, batez ere.

Bukatzeko, nola ez, Eskorbuto. Badirudi arantza bat geratu zaizula bihotzean…

Hain gazte joan zirenez, Eskorbutoren nolabaiteko enbaxadorea bihurtu naiz. Ezin duzu irudikatu zenbat aldiz galdetzen didaten Eskorbutori buruz… Nire burua behartuta ikusi dut haiei buruz idaztera. Beraiekin neukan harremana fase ezberdinetatik igaro zen, baina ezaugarri bat azpimarratuko nuke: baliabide oso urriekin, gauza handiak egin zituzten. Meritu ikaragarria zuten. Gaur egun entzuten badituzu euren letrak, ez dira zaharkitu. Apartekoak dira.

Eta Zarama ez da itzuliko, beste asko bezala?

Ez, ez, Zarama ez da itzuliko, baina agian ni, beste lagun batzuekin, tauletara igoko naiz berriro. Hor utziko dut…