“Nor gara gu pertsona bati esateko ‘ez mugitu’, ‘hor gelditu’ edo ‘gurera ez etorri’?”

Elkarrizketa IVÁN GIMÉNEZ
Mikel Aiestaranen aurpegia eta ahotsa oso ezagunak dira. Beti urrun dago, gerrak sortzen duen suntsiketaren erdian: Sirian, Afganistanen edo Ukrainan, besteak beste. Elkarrizketa hau egin genuenean, Jerusalenen zortzi urte izan ondoren, Istanbulera lekualdatu berri zen, Aloña emaztea eta bi seme-alabekin. Bizitza-apostu garrantzitsua egin zuen orain dela urte asko, eta aurrera eramaten ari da, familiarekin batera. “Horrek ez badu funtzionatzen, ezerk ez duela funtzionatzen”, dio.

Espero zenuen Errusiak Ukraina inbadituko zuenik?

Ez, ezta pentsatu ere. Guztiz kontrakoa uste nuen: garai hauetan, sinestezina iruditzen zitzaidan Europan halako mugimendu militar bat ikustea. Denontzat sorpresa itzela izan zen. 2014an egon nintzen Krimean, eta orduko gertakariak sorpresa handia izan ziren niretzat. Aurten, nire Kieveko lagunekin hizketan, konprobatu dut haientzat ere ezusteko zugarria izan dela Errusiaren inbasioa.

Otsailean hasi zen gerra, eta gaur egun ez da irtenbiderik ikusten. Badirudi ez dabilela inor lanean bakearen alde…

Ez dakit. Gerra honetan, beste gerra guztietan bezala, armak mintzatzen diren bitartean badirudi ez dagoela konponbiderik, baina seguru nago hasieratik negoziazioak egon direla eta badaudela orain ere. Azken finean, gerra guztiak bukatzen dira negoziazio-mahai batean, eta hau ez da ezberdina izango.

Nondik etor daiteke itxaropen hori?

Zaila da orain esatea akordioa gertu dagoela, baina momentu batean iritsiko da. Kasu honetan, bitartekari bakarra Turkia da. Gatazkatik gertu kokatuta dago, eta Errusiarekin harreman historikoa dauka. Gainera, Turkiak interesa dauka bi aldeetan, eta hori oso garrantzitsua da. Ukrainari armak eta dronak saltzen dizkio, eta Errusiari gasa erosten dio. Aldi berean, Europar Batasunarekin eta AEBekin zubiak apurtu zirenetik, irekita geratu den zubi bakarra Istanbul da. Hori argi ikusi da zerealak esportatzeko akordioa lortu zutenean. Turkia ez dago alde batean edo bestean, oin biak ditu alde bietan, eta horrelako egoeretan halako estatuak ezinbestekoak dira.

Galdera deserosoa izan daiteke, baina munduari komeni al zaio Errusiak gerra galtzea, horrek izan ditzakeen ondorioak ikusita? Ez al da arriskutsuegia?

Ez dakit. Agian politikari edo enpresa batzuei ez zaie komeniko, baina munduari edo gizakiari inoiz komeni ez zaiona da gerra bat, ez Ukrainan, ez Perun, ez inon.

Gerra guztiak desastre hutsak dira. Hemen interes politikoak eta ekonomikoak nonahi daude, eta nik neuk ez dut gauza askorik ulertzen. Hala ere, Mendebaldearen arerio historikoa Errusia izan da, eta pentsa daiteke komeni zaiola gerra hau Errusiak galtzea, edo behintzat ahultzea.

“Turquía no tiene un pie a cada lado del conflicto, tiene ambos pies a ambos lados. Y en este tipo de situaciones esta clase de países son esenciales”.

Errusiak gerra galdutzat emango balu, botoi nuklearra sakatzeko tentazioa izan dezake?

Putin zer egiteko gai den ez dakigu, berak baino ez daki. Mehatxu nuklearra egon badago eta niretzat oso argia da. Horren froga da nire lagunekin ditudan mintzagaietako nagusia bihurtu dela. Orain arte, Kieveko lagunengan ez dut mehatxu hori hain argi somatu… Hori esanda, komunikabideetan ‘amarillismo’ puntu bat ikusten ari naiz, eta hori onartezina da. Gai hain larria izanik, ezin da banalizatu. Hitz oso potoloak dira, munduan gerta daitekeen gauzarik larriena da, eta oso modu arinean mintzatzen da horretaz.

Hedatzen den azalpena da Putin burutik jota dagoela. Ez al da azalpen sinpleegia gerra esplikatzeko?

Burutik jota edo ez? Ez dakit, baina garai hauetan inbasio militar bat abiatzea ez zait erabaki logikoa iruditzen. Badirudi bere jarraitzaileentzat logikoa dela. Errusia arriskuan dagoela, NATO hedatzen ari dela euren ateetaraino… Arrazoi horiek erabiltzen dituzte gerra justifikatzeko. Hala ere, niri inbasio hau gehiegikeria iruditzen zait.

“La amenaza psicológica tiene un gran efecto sobre la gente. Lo he visto en Kiev y en Odessa: todo parece tranquilo y, de repente, se produce un ataque ruso para recordarnos que estábamos en guerra”.

Nola da Ukrainako eguneroko bizitza, batez ere frontetik urrun?

Egia da orain frontea ekialdean eta hegoaldean baino ez dagoela, baina gerra egoera somatzen da herrialde osoan. Hasteko, zenbat jende hiltzen ari den egunero ikusita... Familia gehienetan norbait hil da, eta horrek eragina dauka Ukrainan zehar.

Bestalde, azken asteotan Errusiak bultzatu ditu planta energetikoen aurkako erasoak, eta horren ondorioak edonon somatzen dira. Azken finean, Errusiak ikusi du baduela gaitasuna Ukrainako edozein lekuetan min emateko. Eta mehatxu psikologiko horrek eragin handia dauka jendearengan. Nik ikusi dut Kieven edo Odessan: dena lasai zegoen, baina bat-batean eraso errusiar bat gertatzen zen, gogorarazteko gerran geundela.

Itxuraz lasaitasuna egon daiteke hiri batzuetan, baina gerra oso, oso presente dago.

Bertan daukagu atxilotu bat, Pablo González kidea. Nola ikusten duzu bere egoera?

Atsekabez. Jakin nahi dut zer gertatu den. Atxilotu zutenean ni bere zain nengoen. Elkarrekin geunden Polonian eta nik Ukrainera pasatzeko aukera izan nuen. Beste aldean elkartzeko hitzordua egin genuen, baina Pablo ez zen inoiz iritsi. Ordutik hona 10 hilabete preso eman ditu, inolako azalpenik gabe, lotsagarria da.

“Siempre ocurre algo en Oriente Próximo, y muchas veces para mal. Hay que estar aquí, los conflictos de esta zona marcan la agenda informativa global”.

Zer iruditzen zaizu Estatu espainiarraren diplomazioaren papera afera honetan?

Tira, gai oso potoloa da. Horrelako kasuetan, diplomazia-lana isilean egiten da. Mahai batean edo bestean kontaktuak daude, baina ez eremu publikoan.

Polonian espioitzaren akusazioa oso larria da, are gehiago gerra egoera batean, ez da txantxa… Egoera konplexua da, eta tentuz ibili behar da. Edonori gertatu ahal zaio, niri ere, orduan atera kontuak.

EKIALDE ERTAINEKO ADITUA

Zerk erakarri zintuen?

Bi arrazoi daude. Alde batetik, oso seguru sentitzen naiz bertako jendearekin, beti lagundu didate. Eta beste alde batetik, nik azken orduko albisteak jorratzen ditut, eta Ekialde Ertainean beti gertatzen da zerbait, zoritxarrez askotan.

Egon beharreko tokia da, bertako gatazkek munduko agenda informatiboa markatzen dute.

Palestina-Israel al da munduko korapilo nagusia?

Agian bai, baina hori ere oso etsigarria izan da niretzat. Zortzi urte bertan izan eta gero, alde egin nuenean neure buruari galdetu nion ea egindako lanak zeozertarako balio izan zuen. Guk salatu ditugun okupazioaren ondorioek bere horretan jarraitzen dute, edo okerrago.

Nola ikusten duzu Israel?

Munduko parte horren herrialde indartsuenetariko bat da, influentzia oso handia daukalako. Barrutik ikusi dut, eta niretzat master bat izan da. Horren menpe egotea oso gogorra da palestinarrentzat, baina gutxienez Israel arerio gisa dutenez, horren inguruan hitz egiten da mundu mailan, gai horretaz informatzen da, eta ez da gatazka ahaztu bat bihurtu, beste kasu askotan gertatu den bezala.

“Palestina como estado no existe, no tiene ninguna autonomía, está completamente bajo el dominio de Israel. La solución de los dos estados no tiene futuro. Ese momento pasó hace mucho tiempo”.

Palestinako aferak badu konponbiderik?

Borondate politikoa baino ez da behar. Akordioak aspalditik sinatuta daude...Bain Israelek ez du nahi.

Eta nola egin?

Errealitatetik abiatuta, bi estatu egotea fikzioa da. Estatu bakarra dago: Israel. Palestina, estatu bezala, ez da existitzen, ez dauka inolako autonomiarik, Israelen menpe dago erabat. Bi estatu izateak ez dauka etorkizunik, aukera hori galdu zen aspaldi. Estatu bat dago, Jordan ibaitik Mediterraneoraino doana, eta era demokratiko batean antolatu beharko da, muga horien barruan bizi diren guztiekin. Ez dago besterik: estatu judutarra edo demokratrikoa, baina inondik inora ez bi estatu…

Orain estatu judutarra da, ez demokratikoa. Israelek ez dauka mugarik, ez konstituziorik, esku libreak izateko. Azken arrazoia beti erlijioan kokatzen dute, ‘herri hautatu’ gisa; orduan, ez dago ezer negoziatzerik.

Palestina-Israel gatazkarekin konparatuta, badaude gerra ahaztu asko munduan…

Bai, begira Siria, erabat ahaztu zaigu. Edo Afganistan. Orain berriro agertu da, baina 10 urtean ezin izan dut Afganistanen inguruko informazio bakar bat ere kolokatu… Inori ez zitzaion interesatzen, berriro talibanak agintera itzuli arte. Hor daude Yemen, Sahara…

Orokorrean, baina nazioarteko gaietan ere, ez al daukagu informazio gehiegi, eta oso bat-batean jasotakoa? Ozeano horretan orientatzea gero eta zailagoa izaten ari da.

Bai, datu asko iristen zaizkigu, eta horri zentzua eman behar diogu. Horretarako denbora behar da, eta asko irakurri. Aldiz, esan dezakegu zentsura desagertzen ari dela. Gaur egungo munduan, ia ezinezkoa da gertakari bat ezkutatzea. Modu batetik edo bestetik, agertuko da.

“Podemos decir que la censura está desapareciendo. Hoy en día es casi imposible esconder un hecho; de una forma u otra va a salir a la luz”.

Gertatzen ari denaren aurrean, kazetariak neutrala izan behar du?

Gehienetan, neutraltasuna mantentzea zinismo ariketa da. Israel eta Palestinaren arteko gatazkan, hain desorekatua izanik, neutrala izatea zer da? Zinismo hutsa da. Gauzak azaldu behar dira diren bezala. Kazetariak ez gara aktibistak edo kooperanteak, baina egia kontatzen badugu, ezin gara neutralak izan.

Presio handia jasaten duzu gatazka larri baten erdian?

Gero eta gutxiago. Garai batean, kazetariak ginen errealitate edo iritzi bat ezagutarazteko bide bakarrak, baina orain edonork lor dezake hori Telegram kanal batekin. Talibanekin konturatu naiz. Euren lehen gobernuan, orain dela 20 urte, kazetari mitiko batzuk talibanen elkarrizketak argitaratu zituzten, Kabulen sartzea oso zaila bazen ere. Talibanek kazetariak behar zituzten orduan. Gaur interneten bidezko izugarrizko kanalak dituzte, eta ez gaituzte behar. Ez gara hain garrantzitsuak.

‘FREELANCE’ KAZETARIA, PREKARIOA IZATEKO MODU BAT

‘Freelance’ kazetari bezala egiten duzu lan eta ez dakizu zenbat kobratuko duzun datorren hilabetean. Prekaritatea al da hori?

Hasi nintzenean, freelance izatea oso erromantikoa zirudien, baina errealitatea oso bestelakoa da: hileroko fakturak, familia gastuak, etxearen alokairua... Gainera, bizi dugun komunikabideen krisi garai honetan, adarretatik mozten hasiko dira eta nik urrunen dagoen adar batean lan egiten dut...

Azken urte hauetan, ez dut prekaritatea sufritu, lana iturri ezberdinetatik lortu dudalako, baina ziurgabetasuna sentitzen dut. Datorren hilabetean, adibidez, ez dakit zer gertatuko den. Dena den, nik azken 15 urteotan bizitakoa izugarria da, eta familiarekin gainera… Ez nuke ezeren truke aldatuko.

Azken urteetan, familiarekin batera Jerusalenen bizi izan zara. Baina orain dela gutxi Turkiara, Istanbulera hain zuzen, aldatu egin zarete. Nolakoa izaten ari da aldaketa hori?

Jerusalen ez da leku erraza. Zatiketa gehiegi daude eta, seme-alabei dagokionez, gure aukera bakarra izan zen nazioarteko eskola batetara eramatea. Ez genekien zenbat denbora emango genuen Jerusalenen eta ez genuen nahi eskola judutar edo palestinarrean sartu. Orain, Istanbulen, errazagoa izaten ari da.

Eskolan ingelesez, baina etxean?

Euskaraz, hori bermatuta dago, ama eta aita euskaldunak garelako.

Eta zure bikotekidea, nola moldatu da bizitza horretara?

Niretzat hori da garrantzitsuena. Etxeak ez badu funtzionatzen, ezer ez da ongi joango. Emaztea erizaina da, oso lan inportantea, eta Gazan ibili da lanean, Medicus Mundi eta Mugarik Gabeko Medikuak erakundeetan, eta Palestinako anbulategi batean, adibidez.

Gaurko kazetariek, batez ere komunikabide ezberdinetarako lan egiten dutenek, marka pertsonala behar dute euren lekua lortzeko?

Bueno, ni prest nago komunikabide baten plantillan lan egiteko. Nahi baduzue, kontratatu ahal nauzue ALDAn lan egiteko... Gauzak aldatu dira. Munduko beste puntan kazetari lan egiteko komunikabide bakarrarekin ez da nahikoa. Baina nik aukera daukat informazioak lantzeko lerro editorial desberdinak dituzten hedabideetarako. Eta nahiko errespetatua sentitzen naiz leku guztietan.

Baina Mikel Aiestaran  bada norbait...

Agian nire marka propioa lortu dut, baina neurri batean komunikabideei esker izan da, konfiantza eman didatelako. Marka propioa izatea gero eta garrantzitsuagoa da, batez ere sare sozialen eraginez. Jendeak behar du pertsona bat telebistan ikusi, edo kazetari baten kronikak irakurri, eta hori Mikel Aiestaran da, El Correon edo ETBn edo beste hedabide batean. Kazetari baten sinesgarritasuna hor dago, eta lortzea oso zaila da.

“La amenaza nuclear está ahí, y para mí es muy clara. Sin embargo, veo mucho amarillismo en los medios de comunicación, y eso me parece inaceptable. No se puede banalizar un tema tan grave porque, de darse, sería terrible para la humanidad”.

Urte hauetan oso gertutik ikusi ahal izan duzun fenomenoa da migrazioarena. Zein da zure enfokea?

Munduan zehar, mugimendu etengabea da, eta horren adibidea Istanbul da. Familiarekin Turkian sartu nintzenean, aluzinatuta geratu nintzen hainbeste jende ikustean erresidentzia baimena eskatzen. Herri askotarikoak ziren, aniztasun izugarria zegoen. Aldiz, Euskal Herria irla bat da, lehen-lehen munduan, eta joaten naizen bakoitzean konturatzen naiz jendea ez dela kontziente garenaz eta daukagunaz, gure bizitza-kalitatea nolakoa den… Nor gara gu pertsona bati esateko ‘ez mugitu’, ‘hor gelditu’ edo ‘gurera ez etorri’? Ez didate arrazoi bat eman gerratik edo pobreziatik ihesean dagoen norbaiti nire herrira etortzea debekatzeko. Nor naiz ni harresiak eraikitzeko?