Etxekotutako negozioa
“Donostian diru gehien mugitzen duen arloa bihurtu da hiriaren arazo sozial handiena”. Donostialdeko etxebizitzaren egoeraz ari da Asier Basurto, turistifikazioaren desazkunderako BizilagunEkin plataformako kidea. “Egia da arazo hau ez dela berria. Etxebizitzaren prezioa beti izan da arazo Donostian, baina gaur egun zeharo kontroletik kanpo dago”. Batzuek etxeekin negozioa egiten duten bitartean, beste asko etxerik gabe geratzen ari direlako, ezin alokairua ordaindu, ezin etxerik eskuratu.
Hego Euskal Herriko hiribururik garestiena baita Donostia, etxebizitzari dagokionean. Eta pandemiak ez du egoera apaldu. Pisos.com sareko atariaren otsaileko txostenak dio 5.183 euroan kokatu dela Donostiako bigarren eskuko etxebizitzaren metro koadroaren salneurria; iaz baino %3,56 garestiago. Gamerin Higiezinen Merkatua Aztertzeko Taldearen iazko urte bukaerako irakurketak ere berretsi zuen igoera: iaz baino %9 garestiagoak dira Donostiako etxeak, oro har. Alokairuarekin beste hainbeste gertatu da. Errentek ez dute behera egin, eta Donostiak buru egiten jarraitzen du Hego Euskal Herriko alokairu garestienen zerrendan: batez beste, 1.230 euro ordaintzen da, pisos.com atariaren arabera.
Datuek erakusten dute egoeraren neurria. Baita larria ere, Nuria Sacristan Dononostialeko Maizterren sindikatuko kideak dioenez: “Etxebizitza inbertsio gisa hartu delako, eta ez eskubide moduan”. Denetariko arazoak ikusten ditu horregatik Maizterren Sindikatura gerturatzen direnen artean: alokairuen bat-bateko garestitzeak, etxebizitza uzteko legez kanpoko mehatxuak, propio itoginak konpontzen ez dituzten etxejabeak, funts-putreen gehiegikeriak… “Denetarik dago, eta denoi eragiten digu. Gizarte larrialdi baten aurrean gaude”.
Los fondos buitre utilizan todo tipo de medios de presión para encarecer los alquileres o desahuciar a los inquilinos: cartas con avisos amenazantes, ruidos nocturnos, falta de mantenimiento del edificio...
Donostia turistifikatua
Donostiaren azken urteotako turistifikazioak are gehiago gordindu du etxebizitzaren arazoa. Esaterako, pisu turistikoen ugaritzeak asko baldintzatu ditu prezioak. Udalak 1.272 etxebizitza ditu erregistratuta oraingoz hirian pisu turistiko gisa –batez ere Erdialdean (152 pisu) eta Gros auzoan (150 pisu)–, eta alokairuen prezioen igoeran eragin du horrek, Basurtoren hitzetan: “EHUko ikerketa batek ondorioztatu du batez besteko hilabeteroko alokairua 80 euro garestitzen dela Airbnb bezalako plataformen eraginez”. Hotel kopuruen bat-bateko hazkundeak ere eragin du. Donostiako Udalak lau urtean 35 hotel zabaltzeko lizentziak eman dituela oroitarazi du Basurtok, horietako asko etxebizitzak zeuden tokietan zabaldu dira, etxebizitzaren merkatua are gehiago estutuz.
Donostiako turistifikazioa, baina, ez da auzo jakin batzuetara mugatzen. Domino efektua nola, hala zabaldu dira eraginak auzoz auzo. Ondorioz, hiritar askok alde egitea erabaki dutela dio Sacristanek. “Erdigunea gero eta garestiagoa da. 1.000 euroko alokairuak oso normalizatuta daude, eta ohikoa da pisua elkarbanatzea. Baina hiriaren periferiara joanda ere, 700-800 euroko alokairuak topatuko dituzu; Altzan, esaterako. Etxe horien kalitatea eta inguruko zerbitzuena ez da ona, eta askok nahiago dute alde egin alboko herrietara; han zerbitzu hobeak dituztelako, bizimodu hobea”. Horregatik, Donostiako hiritar anitz joan dira Astigarragara, Hernanira, Oreretara, Oiartzunera, Pasaiara… eta populazioa epe laburrean puztu da inguru horietan, horrek dakartzan ondorio guztiekin. Astigarragan, esaterako, ia bikoiztu egin da azken bi hamarkadetan: 2001ean 3.582 biztanle zeuden erroldatuta, eta iaz, aldiz, 6.674 lagun, Eustaten datuei jarraiki. Gainera, igoera hori bereziki azken hamarkadan gertatu da, etxe berriak eraiki ahala.
Eihar Egañak, Basurtorekin batera BizilagunEkin elkartean diharduen kideak, uste du desoreka handia sortu duela hiritarren lekualdatzeak. “Alde batetik, Donostia kanpoaldean bizi eta lanera etortzen den jende asko dago; distortsio moduko bat sortzen du horrek. Eta, bestetik, sentsazioa dut hiriaren periferian migrante gehiago dagoela, baldintza gogorragoetan eta zerbitzu gutxiagorekin bizi dena. Gainera, Alde Zaharreko elkarteetatik ere esaten digute bertako populazioan beherakada sumatu dutela, jendeak ez duelako bertan bizi nahi, turistentzako taberna asko dagoelako, eta zerbitzu gutxi”.
Hiritarren leku aldaketak, gainera, bizikidetza sareak xehetzen dituela dio Basurtok: “Donostiar asko dago lagun eta bizi sarea hemen dituenak, bertan jaio eta hazi direlako, baina gero, etxebizitzagatik beste norabait joan behar izan dutenez, sare komunitario horiek galtzen dituzte, eta apurtzen eta ahultzen doaz sareak. Hori amaieraren hasiera da: auzo batzuk turistenak soilik bihurtzen direlako eta inork ere ez ditu zainduko, eta kanpoan bizi diren donostiarrek ere zailago dute bizitoki berrian lagun eta parte hartze sareak izateko”.
Funts-putreak eta jabetza txikiak
Donostiaren beste desoreketako bat alokairuaren eta jabetzaren arteko aldea da. Hego Euskal Herrian etxebizitza guztien %13,5 bideratzen dira alokairu iraunkorrera, Gaindegia Euskal Herriko Ekonomia eta Gizarte Garapenerako Behatokiaren arabera, eta egoera hori errepikatzen da Donostian. Izan ere, Sacristanek uste du alokairua behin-behineko aukera gisan ulertzen dela, eta, hortaz, normaltzat jotzen da pisua elkarbanatu behar izatea, etxearen baldintzak eskasak izatea, edota bizitokiaren truke asko ordaindu behar izatea. “Kontua da orain garestiago dela alokatzea erostea baino, eta badirudi, etxea baldintza duinetan nahi baduzu, erostera behartzen zaituztela”.
Pisuen eskariak, ordea, eskaintza gainditzen du Donostian; bai alokairuan eta baita salmentan ere. “Guri ordainezina iruditu arren, eskaria mugagabea da. Dena saldu eta alokatzen da hemen”, ziurtatu du Basurtok. “Eta hori gertatzen da inbertsoreen fenomenoa dagoelako. Etxebizitzen prezioak ez dira jaisten, eta, segurua denez, dirua etxeetan sartzen jarraitzen dute”. Horregatik, ezaugarri anitzeko etxejabe ugari ditu Donostiak, jabetza txiki zein handiak.
Horien artean, geroz eta indar handiagoa dute funts-putreek. Gros auzoan Azora izeneko funts-putrea dago, Antiguan Blackstone eta Egian Sareb, besteak beste. Maizterren Sindikatuak dio oso bortiz jokatzen dutela maizterrekin, alokairua garestitu edo bizilagunak bota nahi dituztenean, adibidez. “Beldurra bloke osoari aldi berean eragiten diete, eta eragin handia du horrek, askok alde egitea erabakitzen dutelako”. Denetariko bideak erabiltzen dituzte horretarako. Hala nola, mehatxu gutunak: “Etxea utzi behar dutela esanez eskutitzak bidaltzen dizkiete bizilagunei, mehatxuka, edota salaketa moduko mezuak ere bidaltzen dizkiete, esanez orain hilabete etxetik alde egiteko agindua jasoa zutela, eta lehenbailehen atera behar dutela. Mezu horiek ez dira egia izaten, agindua ez datorrelako epaitegietatik, baina beldurra sortzeko erabiltzen dute. Eta lortzen dute”.
Etxeak propio hondatzen uztea da funts-putreen beste ohiko presio bideetako bat, maizterrek beraien kabuz alde egin dezaten. Sacristanek Gros auzoan gertatutakoa jarri du adibidetzat: funts-putre batek etxebitza eraikin osoa erosi du, eta itsasora begira dauden pisuak hustu eta berritu ditu, pisu turistiko gisa. Beste aldeko pisuak, aldiz, kalera begira daudenak, erortzen utzi ditu, bertako bizilagunek, batzuek 50 urte bertan bizitzen pasa arren, alde egin dezaten. Eta hala gertatzen ari da. “Kanporatze isilak dira”.
BizilagunEkin plataformekoek ere errenkadan bota dituzte funts-putreen presioen inguruko beste hainbat adibide: Benta Berrin, babes ofizialeko etxebizitza batzuk funts-putreen esku geratu dira, eta alokairuak biderkatuko dituzten beldur dira bizilagunak, hala jokatu baitute beste hirietan; Egia auzoan ere Sareb funts-putreak jada alokairuak igoko dituela esanez mehatxautu ditu bizilagunak; Alde Zaharrean eraikin oso bat erosi zuen beste jabego batek, baita azpiko taberna ere, eta tabernaren bidez jasangaitza bihurtzerainoko zarata sortzen zuen, bizilagunak uxatzeko. Rekalde taberna ezaguna kokatuta zegoen eraikina ere hustu zuten presioz, taberna bera itxiaraziz, eta hutsik jarraitzen du, bertan zer zabalduko ikusteke.
La oferta de las plataformas de pisos turísticos encarece el alquiler de la vivienda habitual en 80 euros mensuales, según un estudio de la UPV/EHU.
Beldurraren estrategia
Mehatxuak, baina, ez dira bakarrik funts-putreen ohiko praktikak. Sacristan: “Donostian oso ohikoa da jabe batek hiru edo lau etxe izatea, eta horiek kudeatzeko gestoriak kontratatzen dituzte. Eskala diferentea da, baina gestoria horiek ere oso barneratuta dituzte beldurra sartzeko aipatutako bideak: alokairua garestitzeko mehatxu gutunak bidaltzea, presioa egitea, kontratuak etetea...Errentagarritasuna lortu nahi dute”.
Hotel eta pisu turistikoen atzean denetariko jabeak ere daudela ohartarazi du Eihar Egañak: “Ez ditugu kanpotik datozen inbertsoreak imaginatu behar. Hotel asko hemengo enpresarioenak dira. Sade zinema enpresarena da, esaterako, Astoria Hotela, eta Bellas Artes eraikinarekin borrokan dabil bertan hotela zabaltzeko. Elizak ere han-hemen zabaldu ditu hotelak. Munilla gotzainak bere bizitokia izan duena utzi du eraikina turismora bideratzeko, eta Artzai Onaren katedralean bizi da orain”.
Azkenik, etxe bat Donostian duen jabego txikia ere egon badagoela ziurtatu du Basurtok, eta ez gutxi, gainera: “Gipuzkoar askok bigarren etxea erosten dute Donostian. Etxe horiek hutsik egoten dira askotan, eta beste batzuetan, ikasturtean zehar ikasleei alokatzen diete, uda sasoian berriro hustu, eta turistei errentan emateko edota eurek oporretarako erabiltzeko”.
Pandemiak ekarri lezakeenaz
Pandemiak ez ditu alokairuen eta salmenten prezioak apaldu. Baina zenbait aldaketa ekarri dituela diote BizilagunEkin plataformako kideek, batez ere pisu turistikoei begira: lizentziari uko egin, edo alokairu normalera pasa baitira hainbat. Bost urtez turismoaren merkatutik kanpo egon daitezkeela esan nahi du horrek, maizterrak hala nahi badu, kontratuek epe hori iraun dezaketelako legearen babesarekin. Eta horrek merkatuan eragina izan dezakelakoan daude.
Jabe guztiek, ordea, ez dute erabaki hori hartu. Lizentziari eutsiz, badira legez kanpo pisu turistikoak bizitokirako alokatu dituztenak, egoera onera etortzerakoan bueltan turistei eskaintzekoZantzu horiek dituzte Basurtok eta Egañak. Eta Donostiako Udalak pisu turistikoak lehen solairutik gora ahalbideratzeko Hirigintzaren plan orokorrean egin berri duen aldaketak bide beretik segitzeko hauspoa da. Gainera, hotelen gurpilak ere aurrera jarraitzen duela azpimarratu du Basurtok: “Pandemia betean segitu dute hotelak eraikitzen, obretan egon dira, eta berriak ere zabalduko dituztela iragarri dute. Hori guztia gertatzen ari da oraindik turismoari lotutako jende askok ERTEan jarraitzen duten bitartean”. Hala ere, jendearengan iritzi aldaketa sumatu du: “Donostian sekulako dogma izan dugu turismoarekin, ona dela esanez, baina iritzi hori pitzatzen hasita dago, ondorioak oso agerikoak direlako”.
Aldaketa horietako bat bizilagunen eskutik etor litekeela ziurtatu du Egañak, pisu turistikoak oztopatzeko aukera izan badutelako. Zehazki, atari bateko bizilagunen gehiengoa halako negozioak zabaltzearen kontra badaude, estatutuetan hala adieraziz gero, galarazi baitezakete, araua lagun. “Baliagarria den tresna bat da. Arazoa da jendeak ez duela aukera hori ezagutzen, eta gure asmoa da hori ere hedatzea, jendea informatzea”.
Bizilagunei babesa ere ematen dihardu Maizterren Sindikatuak. “Geroz eta gehiago gara”, dio Sacristanek. Hilero egiten dituzte asanbladak, eta afiliatu kanpaina abiatuko dute laster; sindikatua sinestuta baitago bizilagunen taldetzeak ekarri duela aldaketa. Ildo berean, beste hainbat elkarte sortu dira auzoz auzo Donostian, elkarlanean dihardutenak. Horren adibide da Egian maiatzaren 22an deitutako Sareben jazarpenaren aurka elkarrekin antolatutako manifestazioa. Izan ere, funts-putreak nola, hala jokatzen du Sareb enpresa semipublikoak –banku txarra deitzen zaie–, eta Egia kaleko 22. zenbakiko bizilagunak botatzeko mehatxatu. Tartean, 87 urteko emakume alarguna.
Guztien bultzada behar baita, Donostiako etxebizitzaren egoera irauli nahi bada, eta orain da unea, Basurtok dioenez: “Pandemiak dena gelditu du. Orain dugu aukera egoera birpentsatu eta aldatzeko”.
Belaunaldi arteko segregazioa
Donostiako alokairu garestiek asko zailtzen dute gazteen emantzipazioa, are gehiago gazteen lana hainbeste prekarizatu den honetan. Euskal Gaztediaren Behatokiaren 2019ko datuen arabera, 30 urterekin emantzipatzen dira 18 eta 34 urte bitarteko herritarrak, batez beste –Europan baino lau urte beranduago–, eta etxebizitzaren prezioa da horretarako oztopo nagusia. Izan ere, alokairuan diren gazteek euren soldataren %70 bideratzen dute errentara, Maizterren Sindikatuaren arabera. Bertako kidea da Nuria Sacristan, eta frustrazioz mintzo da egoeraz: “Ez zaigu etxebizitza duina izateko eskubidea onartzen, eta kapritxo moduan ikusten da auzo jakin batean bizi nahi izatea, etxeak baldintza batzuk izatea… Gainera, ez dugu errekurtsorik. Oso zaila da lan egonkorrak lortzea, eta bizitza proiektuak atzeratzen zaizkigu: lana bilatzea, etxea, seme-alabak izatea… Hori guztia gure erantzunkizuna dela esaten digute, baina gero, ez da ezer egiten oztopoak gainditzeko”.
Ondorioz, belaunaldien arteko segregazio geografikoa gertatzen ari dela dio Gaindegiak, Euskal Herriko Ekonomia eta Gizarte Garapenerako Behatokiak. “Etxebizitza bat eskuratzeko orduan, hiriburuko etxebizitza merkatuaren gaineko presioak Donostialdeko gazteak metropoliaren periferia geografikoan kokatzen ditu”.