Pinkwashing: kapitalismoaren lixiba

1955eko abenduaren 1ean Rosa Parksek planto egin zuen. Ameriketako Estatu Batuetan zuri eta beltzen arteko segregazioa legitimizatzen zuen sistema zalantzan jarri zuen, ustezko ordena naturala irauli, finean, periferiatik atera eta zentroa aldarrikatu zuen, nahikoa zela ozen adierazi.

Alabaman, autobus publiko batean zihoala bere eserlekua gizon zuri bati uzteari uko egin zion, arau soziala eta legea bera kolpe bakar batez apurtuz. Atxilotua, epaitua eta kartzelaratua izan zen Parks, desordena publikoa eta tokiko legea urratzea egotzita. Garrasirik gabeko bere oihuaren oihartzunak, ordea, bazterrak astindu zituen, Ameriketako Estatu Batuetako eskubide zibilen mugimenduaren txinparta pizteraino.

14 urte beranduago, New York-en (AEB), beste emakume batek planto egiteko deia egin zuen, desobedientzia zibilera deitu. 1969ko ekainaren 28a zen. Garai hartan LGTB kolektiboak egunero pairatzen zuen jazarpena, eta ohikoak ziren euren kontrako sarekadak tabernatan. 1969ko ekainaren 28ko gauekoa, ordea, ezberdina izan zen. Moral Squad (Moralaren eskuadroia) izeneko sarekada abian jarri zuen poliziak gau hartan New Yorkeko Greenwich Village auzoko Stonewall Inn tabernan, bertan batzen ziren trans, lesbiana, latina, homosexual, etxegabe eta disidente kontsideratzen ziren beste askoren kontra. Egun hartan, baina, erantzuna oso bestelakoa izan zen. Besteak beste, Stormé DeLarverie lesbiana atxilotu zuen poliziak eta legez inposatutako pasibotasunari muzin egin, arauak hautsi eta txinparta piztu zuen. `Zergatik ez duzue zerbait egiten?´, bota zien bertan zirenei. Sylvia Rivera emakume trans eta latinak, eta Marsha P. Johnson drag queen afroamerikarrak, biak langile sexualak, berehala hartu zuten lekukoa eta planto egin zuten. Ez ziren bakarrak izan, disidentzia sexualean kokatzen ziren beste guztiek ere poliziari oldartu eta zegokien tokia aldarrikatu zuten.

LGTBI kolektiboaren eskubideen aldeko mugimendua ez zen jaio gau hartan, baina hazia erein zuten. 1970etik aurrera antolatzen hasi ziren Harro manifestazioetan izan ziren Marsha eta Sylvia ere. Hori bai, biak kritiko agertu ziren mugimenduak hartutako norabidearekin, sistemak ezarritako normaltasunera egokitzen ez ziren pertsonak bidean ahazten ari zirela argudiatuta. “Klase ertaineko zurien kluba” bilakatzen ari zela ere baieztatu zuten. Beharbada ez zuten jakingo zer zen Pinkwashing-a, kontzeptu berria baita hau, baina ondo zekiten zertaz ari ziren. Euren legatuak bizirik dirau, inoiz baino gehiago. Izan zirelako, gara.

“El mensaje es claro: el sistema te acepta siempre que te parezcas a él. Las imagenes del Pride de Madrid son ejemplo claro de ello. Nos muestran cuerpos musculados, aquellos que encajan con los estereotipos. Mientras, los cuerpos disidentes, las personas que viven en los márgenes siguen siendo invisibles, los quieren en la periferia. Y el 28J debería valer para todo lo contrario: sacar a relucir lo oculto, visibilizar los cuerpos disidentes”.

Pinkwashing

Galdera airean da. Zer da Pinkwashing-a? Izai Bujandaren erantzuna berehala dator. “Erakundeek eta estatuek LGTB kolektiboa instrumentalizatzeko erabiltzen duten estrategia bat da; beste opresio batzuk egiten dituzten bitartean, LGTB ikuspegitik aurpegi zuriketa egiten dute. Israelen kasua oso garbia da. Beste herrialde batzuetako musulmanak oso homofoboak direla salatuz, zonalde horietan ez ohikoa eta aurrerakoia izan daitekeen beste turismo mota bat eskaintzen dute, gayfriendly deiturikoa; bitartean politika belizista eta genozidak aurrera eramaten dituzte, herri oso bat oprimituz”.

Izairen ustez, sistema azkarra da. “Zera dio: zerk banatzen gaitu orain? Bertakoa/kanpokoa eskema bultzatu nahi dute, hau da, gu eta besteak, bertakoa eta kanpokoa. Orain etsaia beste bat da, islamofobian oso zentratuta dagoena. Bada, hori izango da sisteman onartua izateko ala kanporatua izateko baldintza. Zabaltzen duten mezua argia da: `zuri ere, gay, lesbiana edo transa izanda, interesatzen zaizu gu boterean egotea, gu bertakoak garelako eta guk babestuko zaitugulako kanpotik datozen basati homofobo horiengatik, homofoboak eurak direlako, ez gu´. Aliatuak nahi gaituzte. Helburua ez da LGTB kolektiboaren oinarrizko eskubideak bermatzea, baizik eta oinarrizkoak diren beste batzuk zapaltzea, beste kolektibo bat oprimitzea”.

Eta badirudi zuriketa estrategiak fruituak eman dituela. IFTOk LGTB tematikako Frantziako Têtu aldizkarirako egindako inkesta baten arabera, 2019ko Europako hauteskundeetan Marine Le Penn hautagai eskuindarraren alderdia, Rassemblement National (RN), zen aukerarik gustokoena LGTB kolektiboan. Inkestan parte hartutakoen %22ak Le Penen aldeko hautua egingo zuela adierazi zuen.

Nola ulertu, ordea, norbere eskubideak urratzen dituen alderdi bat bozkatzea? Galderak homonazionalismoaz hitz egitera garamatza ezinbestean. 2007an Jasbir K.Puarrek sortu zuen kontzeptua, hain zuzen ere. Puar queer teorialaria da, eta Ensamblajes terroristas: el homonacionalismo en tiempos queer liburuaren egilea. Bertan azaltzen duenez, LGTB kolektiboaren eskubideak erraminta diplomatikoa bilakatu dira, estatu auzia. Homosexual ona eta errespetagarria izatea zer zen definitzen du estatuak: nola jokatu eta nola harremandu besteekin, estatuaren irudi positiboa eraikitzen lagunduko zuen homosexual eredu onargarria eraikitzen du. Hala, mendebaldeko irudi progresista saltzen du gainontzeko estatuen aurrean, baita bere etsaien aurrean ere.

Bujandak argi dauka erakunde eta estatuek LGTB kolektiboa euren interesetarako erabili nahi duten heinean, arauak eta baldintzak ezartzen dituztela aldez aurretik. Eta sisteman onartua izateak prezioa dauka. “Eurek definitzen dute zein den LGTB ona eta zein txarra, zeinek duen kabida eta zeinek ez. Ez zaio espazioa emango sistema kapitalista kuestionatzen duen pertsona bati, ongi etorria izango zara kapitalismoari funtzionatzen zaion pertsona bazara eta familia-eredu edo gizarte egitura tradizionalarekin bat egitea onartzen baduzu”.

Almudena Herrera bat dator. “Zer da benetan molestatzen duena? Beharbada arazoa ez da beste emakume batekin oheratzea, baizik eta migrantea izatea... Beharbada sistemak onartuko zuen lesbiana izatea hortik etekinik aterako balu, baina migrantea ere bazara are disidenteagoa zara. Argi ikusten da luma duten klase ertain altuko gizon homosexualekin, adibidez. Sistemak onartuko ditu, luma izatea ere onartuko die. `Tira! Grazia ere baduzu, marika! Onartuko dizut hori, klase ertain altukoa zarelako, zuria, eta, beraz, beste esparru guztietan nirekin alineatuta egon zaitezkeelako´”.

“Muchos se aprovechan de la etiqueta gayfriendly para subir los precios sistemáticamente. Pero esos establecimientos solo representan a una parte muy pequeña del colectivo LGTB, en su mayoría hombres blancos homosexuales de clase media. Las personas trans quedan al margen. Con una tasa de desempleo altísima, no pueden permitírselo”.

Gauza bera gertatzen da gayfriendly establezimendu eta hotelekin, dio. “Etiketa horretaz baliatzen dira prezioak igotzeko. Gayfriendly da, beti ere, gizon homosexuala bazara, zuria eta klase ertain-altukoa. Kolektiboaren zati txikia ordezkatzen dute, transak ez daude sartuta, erabat pekarizatuta baitaude, ezinezkoa zaie halako prezioak asumitzea”. Kontuan hartu behar da trans kolektiboaren gehiengoa langabezian dagoela. “Kapitalismoa gayfriendly da etekinak emango dizkionarekin. Azkenean, enbarazu handiena egiten diena pobrea izatea da. Nik emakume lesbiana bezala ez daukat kabidarik bereganatu nahi duten borroka espazio horretan, ezta ere langile klase bezala. Zeresanik ez racializada bazara edo disfuntzioren bat baduzu, adibidez. Eurek erabakitzen dute zeinek merezi duen eskubideak bermatuta izatea eta zeinek ez; eta noski, borroka guztietan bezala, emakumea inbisibilizatu nahi dute”.

“Sistema kapitalistari funtzionala zaion edo funtzionatzen dion eredua familia tradizionalaren balioen inguruan egituratuta dago; hortik kanpo geratzen dena disidentzia da. Baina sistema azkarra da, eta disidentziei lekua ematea erabaki dezake disidentzia horri etekina aterako badio”, dio Izaik.

Ciudadanos jarri du adibide. Kapitalismoa modu sutsuan defendatu duen alderdi honek atea ireki dizkie gay eta lesbianei, baina soilik kapitalismoari funtzionalak zaizkion egiturak onartzen dituztenei: familia-eredu tradizionala eta gizartearen oinarria inondik inora zalantzan jarri gabe. Horrela defendatu dezakete gestazio subrogatua, adibidez.

Gehitu duenez, LGTB kolektiboaren barruan ere badago modu errazean bizi nahi duenik, dena etengabe kuestionatzen egon gabe, ariketa nekagarria izan daitekeelako. “Orduan, pertsona horiei sistemak zer eskaintzen die? Bere baitan espazio txiki bat, bere arau-jokoekin, noski. `Ados, ba honekin geratuko naiz´, diote askok. Zilegi da, horrek beharbada zuri balioko dizu, baina jakin behar duzu denek ezin dutela hori egin eta heteroarautik kanpo dagoen edonork duela esklusiorako eta oprimitua izateko arriskua. Behintzat eduki enpatia, memoria.

Kontziente izan behar duzu sistema kapitalistak eskaintzen dizun espazio baldintzatuaren parte izan zaitezkeela, hautu hori egin ahal izan duzula, zure aurretik egon diren pertsona askok ahalegin, sakrifizio eta esfortzu handia egin dutelako sistema hau apurtzen saiatzen. Zuk horiei esker esan dezakezu orain ez duzula kapitalismoa kuestionatu nahi, lortu duzun askatasun minimoa eurei zor diezu, ez sistemari.
Talka bat egon da eta talka horren ondorioz kontsezioak egin ditu sistemak eta zu hortaz aprobetxatzen ari zara, behintzat jakin ezazu”, dio irmo.

Stonewall

Memoriaz hitz egiteak ezinbestean denboran eta espazioan atzera egitera garamatza, Stonewellera, 1969era. Euskal Herrian jatorriaren gaineko kontzientzia handiagoa dagoela uste dute denek. Horren isla da Pride eredutik aldendu nahi duen Harro plataforma sortu izana. Lumagorri taldeko Amets Martinez de Heredia Morenok Euskal Herriko hainbat LGTBIQ+ kolektibok sortutako Harro ekimenaz aritu zen ELAk Ekainaren 28an Iruñean antolatutako solasaldian. “Stonewall-eko borrokak oinarri antikapitalista eta antifaxista izan zuen. Sistema zapaltzaile zehatz baten aurka matxinatu ziren bollera, lesbiana, trans eta pobreak izan ziren Stonewall-eko protagonistak. Harro plataforma erro horiek gordetzeko sortu da. Euskal Herriko LGTBIQ+ mugimenduak ez du inolaz onartuko askapen sexualerako hainbat urtetako borroka faltsutzea ekimen horien bidez, itxuraz aurrerakoiak badira ere, funtsean mugimenduaren eskakizunen kontrakoak baitira”.

Kideak gogora ekarri zuenez, Ekainaren 28an heteroaratik kanpo kokatzen diren orientazio sexual edo genero identitateak dituzten pertsonen borroka da oroitzen dena. Heteroarautik kanpo maitatu eta desiatzen duten pertsonen ausardia eta borroka, hain zuzen ere. “Borrokak antikapitalista, antiarrazista, antisistema izan behar du, hori izan zelako jatorria, eta memoria gara. Stonewalleko borroka bollera, trans, lesbiana eta pobreak izan zirenek hasi zuten, kapitalismotik oso urrun zegoen jendeak, eta hori ezin dugu ahaztu”.

Bat dator Izai. “Ezin dugu ahaztu jatorria oso marjinala izan zela, periferikoa. Jatorria oso iraultzailea izan zen, kolektibizazio eta politizazio ariketa erradikala izan zen, oso iraultzailea ikuspegi guztietatik: trabestismoa, sexualitatea... generoaren esentzia guztia kuestionatu zuten”.

Urteetan, ordea, hein handi batean heteronormara asimilatu egin delako kexu da, generoaren esentzia errotik kuestionatu gabe. Ondorioz, konkista batzuk lortu dira: sexu berekoen ezkontza adibidez, urrats oso garrantzitsua izan zela aitortuta ere, transak eskubideen bermakuntza horretan atzerago geratu direla ohartaraziz.

Bere iritziz, historikoki sistemak kontzesioak egiten ditu. Sexu berekoen ezkontza horietako bat izan zen. “Esan ziguten: `gurekin egon zaitezkete, etorri, ongi etorriak izango zarete sistema honetan eskubideak emango dizkizuegu, baina betebeharrak ere, gurpilean sartu behar duzue´. Hurrengo urratsa seme-alabena da, gainera gurasotasuna oso modu tradizionalean ulertuta: ume biologikoak izan behar dituzu, eta zurea ez bada bigarren mailakoa izango da. Hazkuntza modu bakarra onartzen da. Hor jokoan sartzen da haurdunaldi subrogatua”.

Almudenaren iritziz, kapitalismoaren beste arma bat da azken hori, LGTB kolektiboan ere interesatzen zaizkion pertsonak selekzionatzeko tresna. “Klase altuko gizonei oso bideratuta dago adibidez, horiek baitira praktikan baliabideak dituztenak. Disidentzia bat onartuko dizu sistemak beste guztian berarekin alineatuta bazaude, zure identitate sexu-afektiboa onartuko dizu, beste guztian bere liga berean jokatzen baduzu. Hala, egokia izango zara klabe kapitalistekin lerrokatuta heziko dituzun umeak mundura ekartzeko, euren tankerakoa zarelako”.

“La lucha tiene que ser anticapitalista, antirracista y antisistema; ese fue el origen y somos memoria. La lucha de Stonewall tenía una base anticapitalista y antifascista. Las verdaderas protagonistas de aquella revuelta eran bolleras, lesbianas, trans y pobres. No podemos aceptar que se olvide eso”.

Madrilgo Pride desfilea

Lerrokatu eta onartuko zaitugu. Azken horren adibide argia da azken urteotan Madrilgo Pridek utzitako argazkia: gizon muskulatuak, estereotipoen baitan sartzen diren gorputzak... Almudena kritikoa da irudi horiekin. “Benetan estorbu egiten dutenek, gorputz disidenteek, ertzetan bizi den jendeak... ikusezina izaten jarraitzen dute, ez dituzte zentroan nahi, periferian mantendu nahi dituzte. Eta Ekainak 28 bezalako egun batek justu kontrakoa lortzeko balio behar du: ezkutuan dagoena plazaratzeko”.

Bat dator Izai: edertasunaren eta estetikaren asimilazio eta esklusio espazioak daude. “Homosexuala izan zaitezke eta heterosexual bati ekiparablea izan daitekeen bizimodua izan, beste gauza asko betetzen badituzu: arraza, adina, klase soziala, dibertsitate funtzionalik ez izatea... Madrilen, adibidez, LGTB kolektiboa modu askean bizi daitekeela esatea hein handi batean gezurra esatea da. Ez da egia, dirua behar duzu, kontsumismoari men egin, pack osoa onartu behar duzu. Madrilen aukera ederra zegoen gauzak iraultzeko. Opresioak elkartu gaitu, ba goazen opresiorik gabeko harremantzeko beste modu bat asmatzera. Baina imitatu egiten bada esklusioak birproduzitu egiten dira. Erlazionatzeko modua baldin bada gorputzen erabilpen sistematiko huts bat, zaintzarik gabekoa eta konpromisorik gabekoa, kapitalismoaren arauak eta harremantzeko era asimilatzen ari gara”.

“Pride ereduak –gaineratu du Ametsek– LGTBIQ+ mugimenduaren jatorrizko diskurtsoa eta borroka itxuraldatu nahi du, diru-etekin handiak irabazteko, eta borroka politiko erradikal horiek bereganatzeko, borroka horien azken helburua gizartea errotik eraldatzea baita. Errealitate horretaz gero eta kidego gehiago ari dira jabetzen, eta horri aurre egiteko antolatu beharra dago”.

Madrilgo Pride ereduarekin kritikoa bada ere, Izaik onartzen du, aldi berean, oraindik ere pertsona asko eskandalizatu egiten direla desfilea Madril zentroan ikusten dutenean. “Periferian nahi dituzte, beraz, argi ilunekin bada ere, alde horretatik iraultzailea izaten jarraitzen du”.

Aurten, gainera, apurketa egon dela uste du. “Urte askoan Pride despolitizatzen ari zela salatu dugu, marka handiek sustatutako desfile hutsa bilakatu dela kritikatu, eta, bai, hala da, bai, baina aurten behintzat ikusi da denak ez duela balio. Beste gauza bat da, gehitzen du, Orgulloari eskatzea kapitalismoa bera zalantzan jartzea. Ongi legoke hori, noski, baina bada aurrerapauso handia denak ez duela balio esan izana, ezin duzula Vox alderdiarekin paktua egin eta LGTBIren eskubideak defendatu, bateraezina dela”.

Berdintasun eza

LGTB koletiboaren baitan ere batzuek beste batzuek baino pribilegio gehiago izan dituztela aitortzen du Izaik. Gizon homosexualek aprobetxatu dute gizartean gizona izateak duen abantaila homosexual bezala eskubide horiek bermatuta izateko. Almudena bat dator. “Lesbiana askok aukera maskulinizatuago batekin identifikatzen dugu geure burua, eta hor jabetzen zara maskulinitateak ematen dizkizun pribilegioez, zapaldua egongo zara lesbiana zarelako, baina beste gauza asko errazago onartuko zaizkizu, gizontasunaren parte gisa onartzen zaituztelako”.

Bere iritziz, luma duten gizonen kasuan, berriz, diskriminazioa bortitzagoa da kasu askotan, zapalduaren rola hartu duelako, emakumearen eta feminitatearen rola eta gizarteak bigarren mailan kokatuko zaitu. “Eskolan, adibidez, `maricón´esaten dizutenean hor ez daude esaten `eginzazu etxean nahi duzuna´, hor zera ari dira esaten: `zu zertan ari zara mutila izanda nesken gauzak egiten?´Misoginia eta matxismoa dago atzean.
Gerora LGTB kolektiboak irainak hartu eta buelta eman die, harrotasunez gainera”. Garrantzitsua iruditzen zaio hori. “Erreibinbikazioan bizipoza egon behar da”.

Kalean ere lesbianak homosexualak baino askoz ere inbisibilizatuagoak daude oraindik. Zentzu horretan oraindik ere lan handia dagoela uste du. “Bi gizon kaletik eskutik helduta marikak dira, bi emakume oraindik ere, lagunak direla pentsatuko dute askok”.

Lan elkarrizketetan ere lanak izaten dituzte. Zeresanik ez transen inguruan. Langabezia tasa altua daukate, are gehiago sektore pribatuan, ez da kasualitatea. “Sinestarazi digute LGTB kolektiboko jendeak ez duela bere identitate sexu-afektiboari buruz hitz egiten lanean afera pribatua delako, baina gezurra da hori, ondorioak ere badituelako oraindik ere publikoki zeure burua biluzteak”.

Ados dago Izai. “Kontua ez da, gainera, etxean zer egiten dudan, hau identitate kontua da. Zu maiteminduta egongo ez bazina ez zinateke heterosexuala izango?

Munduan egoteko modu bat da eta espazio duina eskatzen du. Pribatizatu eta intimitatera eramateko saiakera hauek oso arriskutsuak dira erreibindikazioa espazio publikoaren konkistetatik aldentzen dutelako. Dibertsitatea erakusten duten jarrera publikoak garrantzitsuak dira”.

“El sistema es inteligente. Te dicen: a tí también -seas lesbiana, gay o trans- te interesa que estemos en el poder porque nosotros somos de aquí y vamos a protegerte de esos homófobos que vienen de fuera. El objetivo no es defender los derechos del colectivo LGTB sino aliarse con él para oprimir a otro colectivo”.

Biolentzia: intimoa edo (ta) soziala

Aurrekoaren ildotik, Izairen esanetan, armairutik ateratzearen auziak, kasu gehienetan biolentzia dakar: intimoa edo soziala. Norbere identitatea ezkutatzea erabakitzen baduzu, biolentzia intimoa biziko duzu, sufrimendua. Publikoan onartzeak, ordea, zigor soziala dakar, egokitu zaizun rola zalantzan jarri duzulako. Armairutik ateratzea desmitifikatu beharraz ari da.

“Gezurra da sozialki liberatzen zaituenik, mitoa eraiki da horren inguruan. Askatzailea izan daiteke, edo ez. Ez da momentu puntual bat eta hortik aurrera denak hobera egiten du, beste opresio batera eraman zaitzake, inbisibilizaziora, adibidez. Oso ohikoa da konfesioa eta gero gaia nola tratatu ez dakien jendea baduzu inguruan, omititzea, ezer gertatu izan ez balitz bezala, tabu bihurtzea”.

Almudenak lehen pertsonan bizi izan du hori. Aitak jarraitzen du publikoki bere alabaren lesbianismoa ezkutatzen. “Oraindik ere galdetzen dit ea Iruñako mutilen batekin ezkonduko naizen”, dio umorez. “Lesbiana zarela esateko urratsa ematen duzu, eta bat-batean berriz ere inbisibilizatu egiten zaituzte, ezer gertatu izan ez balitz bezala”.

Are gehiago, armairutik ateratzearen kontzeptua kapitalista iruditzen zaio Izairi. “Armairutik ateratzea materializatu egiten da, sistema produktiboaren barruan sartzen da sentitzeko modua. `Ze momentutan konturatu zinen edo atera zinen armairutik?´, galdetzen dizute etengabe. Bizitzan behin bakarrik egin beharko duzula suposatzen da, baina oso kapitalista da pentsatzea lehen gauza bat zinela, orain beste bat eta hala izango dela beti, desioa mugiezina dela”.

Kanpokoak, gainera, ez du autokritika egiten. “`Noiz atera zinen?’ galdetzen dizute etengabe. Jarraian, ordea, erantzun sinplea dator: `niri berdin zait etxean zer egiten duzun, eh!´ Edota `Niri ez zait inporta´. `Aizu, ba niri bai axola dit!´, esateko gogoa duzu. Fede onez esaten dute, baina ez dira konturatzen publikoki esatea erabakitzeak eskatu dizkizun lanak”, kexu da Almudena. “Badirudi kontzesio bat egiten dizutela. Gainera, ez dago autokritikarik, jendeak ez dio bere buruari planteatzen beharbada berak sortu duela opresioren bat bere eguneroko komentarioekin eta armairutik ateratzeko urratsa baldintzatu edo atzeratu duela”, gehitzen du Izaik.

Armairutik ateratzea besteek jarritako etiketa moduko bat ere izan daitekeela uste du, data bat, mugarri bat zure bizitzan. “Idealizatuta dago eta gero ez denean hain liberadorea frustrazioa eragiten du, baina ez zara zu idealizatu duena, kanpotik ezarri dizuten zerbait da”.

Sexilio

Sexilio hitza sartzen da jokoan, hau da, norberaren jaioterritik ateratzea identitate sexu-afektiboa askatasunez bizitzeko. Adibideak nonahi daude.

Almudenak Valentziara jo zuen ikastera, baina denborak erakutsi dio zerotik hasteko gogoak bultzatu zuela bere jaioterria uztera. “Nire herrian lesbiana bakarra nintzela sentitzen nuen”. Izai Madrilera joan zen. Ahalduntzeko balio izan zion. “Hiri handiek zu bezalako beste asko daudela jabetzeko balio dute, konturatzeko ez zarela martziano bat”.

Baina sexilioak, insatisfakzio bati aurre egiteko aukera ematen duen bezala, insatisfakzio berriak eragiten dituela ere azaldu du. “Ez da guztiz liberadorea. Halako hiri handiak sexiliorako krudelak ere izan daitezke, kontsumismoan eta kapitalismoan oso sartutako errealitateak direlako. Hiri handiak kapitalismoarekin oso alineatuta daude, horrek eragina dauka erlazionatzeko moduan. Sarea falta da. Euskal Herrian aliantza sendoagoa da”.

Bide beretik, zure pertsonalitatearen elementu esentzial bat libre bizitzeko beste batzuei uko egin behar diezula ere dakar gogora Izaik. “Beharbada kanpoan zaude gustuko ez duzun lan batean, prekarizatua, ezin duzu zure hizkuntzan bizi, familia urrun duzu... Zure identitate sexu-afektiboa modu askean bizi duzu baina zure beste identitateei uko egin diezu jaioterria atzean utzita”.

Bueltatzean, ordea, kontrako prozesua gerta daiteke. Almudenak, kasu, bere jaioterrira bueltatzean bere bikotearekin kaletik eskutik helduta joatea edo ez planteatu zion bere buruari. Atzera egin zuen bat-batean. “Sexiliotik bueltatzean berriz ere armairuan sartzeko arriskua dago”.

Euskal Herria aurreratuago dagoela uste du Izaik, baina ez dugula lortu guztiz librea den herri bat. “Euskal Herriak ere ez du irauli familia-eredu tradizionala”. Gurean sexilioaren beharrik ez izatea lortu behar dugula dio irmo, espazio askeak, seguruak eta sanoak sortu.