2023ko aurrekontuak EAEn eta Nafarroan: anoa txikiagoak

Osasuna

Europar Batasuneko osasun-sistema publikoak gainbeheran daude duela urte batzuetatik, eta EAEn eta Nafarroan, zoritxarrez, ez dago salbuespenik. Pandemiak Osakidetzaren eta Osasunbidearen gabeziak agerian utzi zituen. Orain, egoera hori iraultzen saiatu ordez, Eusko Jaurlaritza eta Nafarroako Gobernua ez dira ari joera hori iraultzeko beharrezko pausoak ematen.

Osakidetzak unerik txarrenetako bat bizi du Donostia Ospitaleko krisiekin, eta euskal herritarrentzat bigarren arazo garrantzitsuena izaten jarraitzen du, 2022ko abenduko Deustubarometroaren arabera. Hala ere, 2022ko itxiera-aurreikuspenarekin alderatuta, Osakidetzaren 2023ko aurrekontua %4,80 jaitsi da.

Osasunbideako egoera ez da askoz hobea. Profesional faltak eta behin-behinekotasun altuak asistentziaren kalitatea murrizten jarraitzen dute. Hala eta guztiz ere, Nafarroako Osasun Zerbitzua ez da %3 baino gehiago hazi aurrekontuan, 2022ko itxiera-aurreikuspenarekin alderatuta. Ez da lurraldeko BPGren %6 ere, eta Europako batez bestekoa % 8 ingurukoa da.

Hezkuntza

Hezkuntza eta Osasuna izan dira, historikoki eta ageriko arrazoiengatik, Europar Batasuneko herrialdeetan inbertsio publiko gehien jaso duten sailak. Hala da, baita ere, Nafarroan eta EAEn. Hala ere, bi herrialdeak oso atzean geratu dira Europako zerrendan. BPGrekiko Hezkuntzan inbertitutako ehunekoa 3,50ekoa da EAEn eta, Nafarroan, 4tik gertu. Islandia, Suedia eta Belgika dira Europako zerrendaburuak, %7,7, %7 eta %6,6rekin, hurrenez hurren. Beste muturrean, Bulgariak, Errumaniak eta Irlandak ixten dute zerrenda, %4, %3,7 eta % 3,1ekin. Batez bestekoa %5ean dago.

Gizarte-prestazioak

2022ko apirilean, ELAk Hego Euskal Herriko etxebizitzari buruzko txosten bat argitaratu zuen, herrialdean 80.000 etxebizitza baino gehiago hutsik zeudela jasotzen zuena. EAEn eta Nafarroan iaz etxebizitza-politika publikoetara bideratu zen BPGaren ehunekoa 0,20 eta 0,29 ingurukoa izan zen, hurrenez hurren. Aurtengo aurrekontua %0,11 igo da EAEn, baina Nafarroan % 4,20 jaitsi da. Etxebizitza publikorik ez dagoenez, 1.500 pertsona inguruk kalean bizi behar dute Hego Euskal Herrian; Euskal Herriko gobernuen erabakiek kopuru hori handitu besterik ez du egingo.

Baliabide nahikorik ez dutenen oinarrizko premiei erantzuteko sortuak, Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta eta Errenta Bermatua gaur egungo eskakizun ekonomikoen oso azpitik daude. 2008an onartutako legearen arabera, EAEn, DSBE orokorrak 1.026,7€ izan beharko lituzke hilean, eta pentsiodunen DSBEak 1.166,7€ hilean, baina 2023ko aurrekontuetan zenbateko horiek 799€ eta 905,4€ dira, hurrenez hurren.

Nafarroako gizarte-prestazioen egoera ere prekarioa da. Errenta Bermatuan egindako inbertsioak 88,4 milioi euro gastatzea aurreikusten du 2023an, 2022ko aurrekontu bateratuan baino 8,5 milioi gutxiago.

Datuak are latzagoak dira KPIaren urteko aldakuntza-tasari erreparatzen badiogu; izan ere, 2022ko abenduan Nafarroan % 6,4koa izan zen eta EAEn %5,4koa.

Enplegu eta elkarrizketa sozialeko plana

Partida horrek Nafarroako Foru Erkidegoari bakarrik eragiten dio, eta UGT, CCOO eta CENen finantzaketa barne hartzen du, aurrekontuen bidez. Egoera hori ez zen gertatzen UPN gobernutik atera zenetik, baina 2022ko aurrekontuek modu hori berreskuratu zuten elkarrizketa soziala ordaintzeko, eta 2023rako berriro egin dute. Plan honetan bildutako partida gehienak administrazio publikoak egiten zituen politiken kudeaketari dagozkio, eta horrek duela bi urte arte publikoak izan diren politikak pribatizatzea ekarri du, hala nola genero-ekitatea, lan-ezbeharrak edo enplegu-politika aktiboak.

Zor publikoa eta itzalpeko bidesaria

2023rako aurrekontuak murriztuta geratuko dira bi gobernuek hitzemandako ordainketengatik. Zor horietako bat itzaleko bidesaria da, Nafarroako ubidea bezalako proiektu handiak ordaintzeko erabiltzen den mekanismoa. Obra enpresa pribatuak eraiki eta finantzatu behar du, eta Gobernuak ordaindu. Horrela, administrazioak epe laburreko zorpetzea saihesten du, nahiz eta epe luzera gastua askoz handiagoa izan.

Zorrak handitzen jarraitzen du Hego Euskal Herriko gobernuetan. Nafarroan, aurrekontuko hamar eurotik bat kontrolik gabe handitu den zorra ordaintzeko erabiliko da. Aurten, nafarrek 628,3 milioi euro ordainduko dituzte zorretan, 2008an baino %801,4 gehiago, urte horretan itzaleko bidesaria neurtzen hasi baitziren. Eta EAEn, 1.500 milioi euro inguruko superabita izan arren, aurrekontuek aurreikusten dute zorra %141,10 haziko dela iazkoarekin alderatuta.