Bidelagun Fundazioaren ekintza judizialak 5 milioi euro baino gehiagoko kostua izan du enpresentzat lan-osasuna ez betetzeagatik

2022ko martxoan, ELAk urrats erabakigarria eman zuen laneko osasuna defendatzeko konpromisoan, eta Bidelagun Fundazioa sortu zuen. Fundazio horrek izaera propioa du, eta enpresen prebentzioko ez-betetzeei aurre egiteko eta laneko osasunaren kulturan benetako aldaketa sustatzeko da, osotasun fisikoa eta morala eta bizitza bera arriskuan baitaude. Horrela azaldu dute gaur prentsaurrekoan Bidelagun osatzen duten kideek: Itxaso Imatz, David Pena eta Ainhoa Ordorikak.

Hiru urte eta erdi hauetan, Bidelagunen ekintza judizialak bost milioi euroko eragina izan du enpresentzat, kalteak, gaixotasun profesionalak, lan-istripuak eta enpresaburuen erantzukizunak aitortu dituzten epai eta akordioen bidez. Hala ere, Bidelagun Fundazioaren helburua ez da soilik kalteak kuantifikatzea eta langileentzako kalte-ordainak lortzea. Enpresaren logika eraldatzea du helburu: Enpresek prebentzioan inbertitzeko betebeharra beren gain hartzea eta langileen osasuna arriskuan jartzea errentagarria ez dela ulertzea. Laburbilduz: Enpreseei langileen bizitza eta osasuna arriskuan jartzea babestea baino garestiagoa izan behar zaie.

Gogoratu behar da 2024an gutxienez 66 pertsona hil zirela lanean Hego Euskal Herrian, beste 64.040 pertsonak istripua izan zutela eta 4.902 gaixotu egin zirela.

Bidelagun Fundazioak lan aitzindaria egin du, espezializazio juridikoan eta prebentzio-berrikuntzan oinarrituta, ELAko afiliatu guztiei zuzenduta. Bidelagunek 500 espediente defendatu ditu, eta 5 milioi euro baino gehiagoko kostua izan dute enpresentzat, afiliatuen mesedetan. Zenbateko horiek ez-betetzeen, kalteen, prestazioen errekarguaren eta abarren ondoriozko kalte-ordainetatik eratortzen dira.

Jarduera garrantzitsuenen artean, hauek nabarmentzen dira:

• Amiantoa eta silikosia: besteak beste, Petronor, Iberdrola, Patricio Echeverría, CIE Automotive, Sunsundegui, Koyo Bearing, Forjas Alavesas, Acenor, Acería de Álava, Tubacex, Fagor Ederlan, La Naval, Sidenor, Cofivacasa edo Fundación Fumbarri enpresak amiantoaren eraginpean egotearen eta kaltetutako pertsonen heriotzaren edo gaixotasunaren arteko lotura zuzena aitortu duten ebazpen judizialen xede izan dira. Dimentsio ekonomikotik haratago, akats horiek isiltasun eta zigorgabetasun hamarkadak hausten dituzte amiantoaren eta silikosiaren biktimen inguruan.
• Prestazioen errekargua eta balizko kalte-ordainak dituzten lan-istripuak: Bidelagunek lortu du estresak eta antsietatea duten egokitze-nahasmenduek eragindako bajak lan-istriputzat hartzea Osakidetzan, Ander Deuna Ikastolan, Carlos III Zentroan, AKT Plastikoetan edo, berriki, Oñatiko Udalean eta Gasteizko Udalean. Errekonozimendu horrek kalte psikosozialak laneko kontingentzia gisa hartzen ditu, eta prebentzio-faltagatik erantzukizunak eskatzeko bidea irekitzen du.
  Era berean, lan-istripuen azterketak lortu dira, besteak beste, BM, Servicios Ecológicos de Navarra, Echeveste Hermanos, Todolufe, Lar, Construcciones Urrutia eta Electrificaciones Radimer enpresetako erorikoengatik, kolpeengatik eta auto-harrapaketengatik. Epai hauek mezu garrantzitsua dira patronalarentzat: Lan-osasunaren babesa eska daiteke, eta Justiziak langileen osotasuna arriskuan jartzen duten omisioak aitortu eta konpontzen ditu.
• Arrisku psikosozialak: Laneko osasunerako benetako mehatxutzat hartzen ari dira. Prezero, Ondarroako Udala eta AKT Plastikoak erantzule izan dira, eta epaiak aurrekari garrantzitsuak dira: Estresa, antsietatea eta lanetik eratorritako beste nahasmendu batzuk ez dira ez saihestezinak ez onargarriak.
• Jazarpena eta sexu-erasoak: Bidelagun Fundazioak enpresa-erantzukizuneko aitorpenak lortu ditu Kamsouth, Gorlizko Udala eta Osasunbidea (Catering Arcasa) bezalako enpresa eta erakundeetan prebentzio- eta babes-neurririk ez egoteagatik. Sexu-jazarpena eta erasoak ez dira gertakari isolatuak, baizik eta protokolo eraginkorrik eta lan-ingurune ez-segururik ez izatearen ondorio zuzenak.
• Covid iraunkorra: Kudeaketa pribatua duen titulartasun publikoko egoitza batean (Gipuzkoako Foru Aldundia-Eulen Zerbitzu Soziosanitarioak) segurtasun-neurririk ez egoteagatiko Prestazioen Errekargua aitortzea
• Bide penala prebentziozko ez-betetzeetan: Bidelagun Fundazioak bide penalera jotzea erabaki du enpresaren titularraren erantzukizun zuzena ikusten den kasuetan.

Arlo juridikoaz gain, Bidelagunek prestakuntza-, sentsibilizazio- eta ikerketa-jarduerak bultzatu ditu, ELAk lan-osasunaren arloan egiten duen lan sindikala indartuz eta prebentzioak diskurtso izateari utz diezaion lagunduz, praktika eraginkor bihurtzeko.

Erronka berriak

Hiru urte eta erdiren ondoren, Bidelagun Fundazioko taldeak lanean osasunerako eskubidearen defentsa indartu nahi du, justizia sozialaren funtsezko zutabe gisa. Frogatu da ekintza judizial espezializatua benetako eraldaketarako tresna dela. Bere lorpenek arlo ekonomikoa gainditzen dute: isildutako laneko gaixotasunak ikusarazteko, biktimak ahalduntzeko eta enpresa-jokabidean aldaketak behartzeko balio izan dute.

Etorkizunari begira, fundazioak bere ekintza juridikoa zabaltzen jarraituko du, arreta berezia jarriz arrisku psikosozialei, horiek baitira gaur egun osasunerako mehatxu nagusietako bat.

Era berean, indartu egingo du erreferentzia tekniko eta prestakuntzako gune gisa duen eginkizuna, eta prestakuntza bultzatuko du, bai ELAren barruan, bai kanpoan.

Asmoa, oraindik ere, sorrera eragin zuen berbera da: Langileen osasuna erdigunean egongo den eta enpresa-zigorgabetasunak benetako kostua izango duen eredu bat eraikitzea. Prebentzioa ez delako gastua, langile-klasearen eskubidea baizik. Eta hori betetzen ez duten enpresak dauden bitartean, Bidelagun eta ELA hor egongo dira garesti atera dakien.