Aberastasunaren gainetik osasuna lehenetsi behar da
Pandemiak 2020an gogor jo ondoren, txertaketa-prozesu betean gaude. COVID-19ak eragindako osasun-, ekonomia- eta gizarte-krisiari aurre egiteko, pertsona guztiek izan behar dute txerto horiek azkar eta erraz eskuratzeko aukera. Hala ere, nazioarteko merkataritza-akordioek babesten duten prozesu honetan farmazia-industriaren kontrolaren ondorioz, txertoen munduko hornidura mugatzen ari da, eta enpresa gutxi batzuek etekin handiak lortzen ari dira horregatik.
Enpresa farmazeutikoek monopolio bat osatzen dute Merkataritzarekin lotutako Jabetza Intelektualaren Eskubideei buruzko Alderdiak (MJIEA) akordioari esker, Munduko Merkataritza Erakundearen (MME) markoan dagoena. Akordio horri esker, farmazia-korporazio handiek merkatuaren kontrola dute, eta egokitzat jotzen dituzten prezioak ezar ditzakete, baita gobernuei ere, azken hauek merkatu horretan sartu ahal izateko baliabide publikoak erabiltzera behartuz.
COVID-19ak eragindako salbuespen egoera dela eta, hainbat erakundek, hala nola Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), Nazio Batuetako giza eskubideen arloko adituek edo ELA kide duen nazioarteko mugimendu sindikalak, MMEn aurkeztu den proposamen bat babestu dute, MJIEAren xedapen batzuk bertan behera uzteko eskatuz. Helburua MME osatzen duten herrialdeek jabetza intelektualeko, patenteetako edo diseinu industrialeko eskubideen zenbait betebehar aplikatu edo betearazi behar ez izatea da, pandemiari aurre egiteko beharrezkoak diren medikamentuak, txertoak, diagnostikoak edo beste teknologia batzuk eskuratu ahal izateko.
Salbuespen-proposamen hori planetako gobernu gehienek babesten dute, baina potentzia ekonomiko nagusien aurkakotasuna dago, hala nola, EB, AEB, Japonia edo Australiarena, non enpresa farmazeutiko handienek egoitza duten.
Medikamentu eta txertoen sozializazioaren aurkako argudio nagusietako bat jabetza intelektualak berrikuntza sustatzen duela da. Errealitateak erakusten digu pandemiako txerto eta tratamendu guztiek diru publikoa jaso dutela, jabetza pribatuaren mesedetan. Health Policy Watch erakundeak egindako ikerketa baten arabera, orain arte 113.000 milioi dolar gastatu dira mundu mailako txertoetan eta COVID-19ko terapietan. Horrela, pertsonek bi aldiz ordaintzen dituzte txertoak, lehenengoa estatuek txertoen ikerketetan diru publikoa jartzen dutenean eta, bigarrena, estatuek txertoak erosten dituztenean. Gainera, jabetza intelektualak monopolio-boterea ematen die enpresa horiei, beste fabrikatzaile batzuek txertoak ekoiztea eragotziz eta haiek egokitzat jotzen dituzten prezioak ezarriz.
Hori gutxi balitz, Oxfamen txosten baten arabera, lau enpresa farmazeutiko handik (Abbott, Johnson & Johnson, Merck eta Pfizer) sistematikoki ezkutatu dituzte irabaziak paradisu fiskaletan, urteko 3.800 milioi dolar hain zuzen ere.
Argi dago jabetza intelektuala oztopoa dela txertoa, medikamentuak eta COVID-19ari aurre egiteko teknologiak eskuratzeko. Adibide argi bat, Italiako iparraldean haizagailuak fabrikatzeko ezintasuna da, enpresa batzuen patenteen presioagatik. Edo N95 maskaretan dauden patenteek sortzen duten eragozpena ekoizle gehiagok horrelako maskarak produzitu ahal izateko. Edo zenbait herrialdek (Hegoafrika, adibidez) erreaktibo kimiko batzuk eskuratzeko dituzten zailtasunak, jabetza intelektualaren babespean daudelako.
Muga horiek eragin zuzena dute txertoen ekoizpenean, eta, gainera, herrialde gutxi batzuetako enpresen esku geratzen da, hala nola AEBen, Erresuma Batuaren edo EBren esku. Bakar bat ere ez dago txertoa demokratizatzeko lanaren alde, farmazia-enpresa handien alde baizik. Eta azken horiek (AstraZeneca, Pfizer, BioNTech edo Moderna), pandemiak iraun bitartean etekinei uko egingo zietela eta lizentziak partekatuko zituztela iragarri zutenak, oraingoz, ez dute hitza bete. Baliabiderik ez duten herrialdeek txertoa eskuratzeko aukera bakarra COVID-19 txertoetarako Sarbide Funts Globala (COVAX) da. Hala ere, funts horrek ez du herrialde horietako biztanleen %20ri ere sarbidea erraztea lortu, eta horietako batzuek 2024rako kupo mugatu bat baino ezingo lukete eskuratu.
Milioika pertsonak COVID-19ari aurre egiteko behar diren baliabideak erabili gabe lan egin duten bitartean, industria farmazeutikoak, erakunde publikoen laguntzarekin, erakusten du interes publikoaz harago, benetan axola zaiena etekinak handitzea dela eta merkatuaren kontrol monopolistikoa lortzea dela.