Beharrezko diligentzia, erantzukizun sozial berria

2021/03/30
Gogoan ditugu Rana Plaza bezalako tragediak, ehungintzan ezagutzen den istripurik handiena: 1.134 pertsona hil ziren eta 2.000 inguru zauritu (gehienak emakumeak), Europako eta Ipar Amerikako markentzat ekoizten zituzten 5 arropa-tailer zeuden eraikin bat eraitsi ondoren. Denboran gertuen dagoen adibide bat otsailean Tangerren gertatutakoa da: 28 pertsona hil ziren soto batean zegoen ehun-tailer batean, uholdeek zirkuitulabur bat eragin ostean. Urrunekoak diruditen egoerak, baina geroago mendebaldean kontsumitzen ditugun ondasunak ekoizten diren fabrikak dira.

Globalizazioak konpainia handien balio-kateak mundu osoan zabaltzea ekarri zuen. Helburua argia zen: ekoizpen-kostuak murriztea eta azpigaratutako edo garatzen ari diren herrialdeen ingurumenez-arautzea aprobetxatzea. Horren ondorioz, azken hamarkadetan etengabeko prozesu bat ikusi dugu: deslokalizazioak, filialak sortzea, aliantza estrategikoak edo bat-egiteak, giza eskubideak eta ingurumen-eskubideak falta ziren herrialdeetan errentagarritasun-nitxoak bilatzeko. Egoera horren aurrean, Europako Parlamentuak beharrezko diligentziari buruzko araudi bat baliozkotu du, Europako Batzordeak zuzentarau bat antola dezan enpresek giza eskubide eta ingurumenarekin dituen harremanak arautzeko. Baina, zer da beharrezkoa diligentzia?

ELGAren arabera, beharrezkoa diligentzia hauxe da: "Pertsonen, ingurumenaren eta gizartearen gaineko inpaktu negatiboak eragitea edo laguntzea saihestea, eta merkataritza-harremanen jarduera, produktu edo zerbitzuei zuzenean lotutako inpaktu negatiboak saihesten saiatzea. Enpresa-autoerregulazioari lotutako terminoa da. Duela urtebete, Batzordeak konpromisoa hartu zuen gai hori zuzentarau baten bidez legeztatzeko, eta kontsulta-prozesu bat abiarazi zuen. Aldi horretan, 26 konpainia handik dei egin zuten bide horretan urratsak eman zitezen. Horien artean Inditex taldea zegoen, lehen aipatutako tragedietako batean nahastuta egon zena. Kontsulten prozesutik txosten bat atera zen, eta Europako Parlamentuak gehiengo handiarekin onartu zuen, ezkerraren eta nazioarteko GKE handien aldetik ere babes handia izanik. Parlamentuak erabaki hori ospatu du, "Planetari edo pertsonei kalteak eragiten dizkieten enpresentzako inpunitatearen amaiera" izango dela ziurtatuz. Hala ere, ez da urrea distira egiten duen guztia. Are gehiago jakinda konpainia handi horiek bat zetozela ekimen horrekin.

OMALen arabera, mugetako bat botere korporatiboaren gehiegikeriei aurre egiteko nazioartean arau lotesleen multzo bat sortzea ukatzea da."Aurrera egin da arau lotesleak sortzeko, bai, baina arau horiek ez dute zerikusirik giza eskubideen nazioarteko zuzenbidea betetzearekin; aitzitik, giza eskubideei buruzko arriskuei buruzko enpresa-planak egin, berrikusi eta eguneratzearekin lotuta daude". Plan horiek enpresek berek egingo dituzte, ez beste erakunde publiko batzuek. Beharrezkoa da arau-esparru nahikoa izatea, balio-kate osoan enpresa handiak behartuta egon daitezen giza eskubideak beren interes ekonomikoen gainetik aitortzera.

 

Araudi loteslea baino gehiago, gidalerroak Nazio Batuen Printzipio Gidarietan, LANEren Hiru aldeko Adierazpenean eta ELGAren gidalerroetan oinarritutako gomendio edo orientabide batzuk izatetik gertuago daudela dirudi. Orientazio horiek guztiak enpresen erantzukizun sozialaren esparruan daude, giza eskubideen eta ingurumen-eskubideen oinarrizko arauen esparruan baino gehiago. Bidenabar, erantzukizun sozialak ez du aurrerapen handirik ekarri enpresek arlo horietan.

Gainera, zuzentarau-proposamenak ondorio negatiboak izan ditzake gai horri buruz duela urte batzuetatik irekita dauden beste prozesu batzuetan, hala nola Enpresa Transnazionalei buruzko Tratatuan (ETNak) eta Nazio Batuen Erakundeko Giza Eskubideei buruzko hornidura-kateetan. Itun hori hainbat mugimenduren, erakunde sozialen, mundu osoan delitu korporatiboek eragindako komunitateen, akademikoen eta legelarien arteko elkarrizketaren emaitza da. Zuzentaraua aurrera aterako balitz sektore pribatuaren eta GKE nagusien laguntzarekin, adostasuneko arau-esparru gisa eta jarraitu beharreko eredu gisa salduko litzateke, eta NBEren ituna eta horrek izan ditzakeen hobekuntzak okerragoan utziko lituzke.

Zuzentarauak partaidetza-prozesu baten emaitza izan beharko luke, kontuan hartuko dituena gizarte zibilaren proposamenak eta botere korporatiboaren eragin-eremutik babestua. Eta ez bakarrik Zuzentarauaren arauak ezartzerakoan, baizik eta baita, behin arauak funtzionamenduan daudenean, ikuskatu eta kontrolatzerakoan ere. Funtsezkoa da administrazio publikoen, enpresen, sindikatuen, giza eskubideen aldeko erakundeen eta eragindako komunitateen lana, giza eta ingurumen-eskubideen errespetua berma dadin. Hala ere, gizarte zibileko erakunde batzuk ekimen hori babesten ari dira, eta horrek leku zailean uzten du aliantzak eraikitzeko aukera.

Azkenik, Zuzentarauaren aplikazio-eremua dago. Araua ez dagokie soilik EBko lurraldetik kanpo jarduten duten eta arauan ezarritako neurriak bete behar dituzten enpresa transnazional europarrei. Zuzentarauaren 2. artikuluan, Europan jarduten duten atzerriko enpresa transnazionalak sartzen dira. Horrela, zuzentarau hori estatu kideen barruko atzerriko enpresetara hedatzen ari dira, jakinda araudia askoz laxoagoa dela eta Europa barruko transnazionalen kontrola galduko litzatekeela.

Beste behin ere, Europako araudia ez da behar bezain handinahia giza eskubideekiko eta ingurumenarekiko errespetua bezalako gai garrantzitsu batean, eta Zuzentarau hori soft law baten beste adibide bat da. Horrela, beharrezko diligentzia botere korporatiboko tresna berria bihurtu daiteke, erantzukizun sozialetik gertuago dagoena giza eskubideen nazioarteko zuzenbidetik baino.