Gonzalo Fernández: "Hidrogenoaren negozioa Europako funtsen atzean dagoen inbertsio publikoan dago"

 Zeintzuk dira Europako funtsen atzean dauden benetako helburuak?

Oso desoreka handia dago bonbardatzen gaituzten kontakizun ofizialaren eta errealitatearen artean. Denok entzun ahal izan dugu, azkenean hau dela arazo guztiak konponduko dituen maná, trantsizio berde eta digital hirukoitz batean aurrera egingo dugula, eta trantsizio sozial batera ere eramango gaituela. Kapitalismoa, bira batean, berdez janzten da, elkarlanekoagoa da eta etorkizun baten promesa eskaintzen digu. Nora goazen planteatzeko erabiltzen diren kontzeptuak berreskuratze eta eraldatze kontzeptuak dira, Europako funtsei lotuta agertzen direnak beti. Egia da susperraldiak pentsarazten digula pandemian zehar sortu diren desberdintasunak lehengoratuko direla, eta egoera ahulenean dauden edo gehien sufritu duten sektoreetan eragingo dela. Baina zoritxarrez, errealitatea ez da horrelakoa. Ehunekoak pixka bat ikusten baditugu eta programak zertara zuzentzen diren ikusten badugu, ia % 10 edo % 15 baino ez da errekuperazio zati horretara bideratua. Beraz, ikusten dugu hondoko susperraldi hori ez dela hainbesterako, eta ikusten dugu hasieran programa edo kreditu batzuk egon zirela, batez ere osasungintzarentzat edo ERTEentzat eta antzekoentzat, baina bloke handia eredu ekonomikoaren eraldaketan kokatzen zen. Eraldaketa batek sistema une honetan antolatzen duten oinarri nagusiak zalantzan jartzera eraman gaitzake: merkatu globalak, enpresa handiak edo megaproiektuen eremua, baina ez da horrela izango. Berreskuratzeko eta eraldatzeko kutsu hori altxa dezakegu.

Errealitatea eta testuinguru globala garrantzitsuak dira Europako funts horiek ulertzeko. Pandemiak ez zuen krisirik sortu, krisia lehenagotik zetorren. Krisi honetan kapitalismoak ez daki produktibitate, inbertsio eta enplegu modu berriak sortzen. Hau da, une honetan ez dago sakoneko hazkundearen eragilerik. Digitalizazioak uhin horiek sortuko zituen itxaropena izan arren, ez da horrela izan. Eta pandemiak larriagotu egin du. Testuinguru global hori orokorra da, Europan hazkundea oso urria da beste herrialde batzuekin alderatuz gero. Ez dago haratago joateko itxaropenik, eta, batez ere, Europako enpresa handiak oso atzean geratzen ari dira Txinarekin eta AEBekin alderatuta, ekonomia berriari dagokionez: auto elektrikoa, energia berriztagarriak, digitalizazioa, 5G... Hau da, Txinako eta AEBetako enpresa handiek menderatzen dituzte une honetan krisian dauden merkatu global horiek. Honi gehitu behar zaio Europak energiarekiko eta kanpoko materialekiko mendekotasun handia duela.

Testuinguru horretan, hobeto ulertzen da Europako funtsak zeren ondorio diren. Logika hirukoitz bati erantzuten diote:

• Europako enpresa handiek Txinako eta AEBetako enpresek menderatzen dituzten merkatu-hobi horietan sartu nahi dute. Hori da helburu nagusia.

• Ekonomia suspertu nahi da proiektu desarrollista zahar guztiak berdez margotuz. Adibidez, Nafarroan Europako funtsetara aurkezten den proiektuetako bat AHTa da. Berrikuntza gisa saltzen dute, betiko gauza bera denean.

• Krisian eta arriskuan dauden sektoreak berreskuratzea da helburua, hala nola energia fosila, aeronautika, automozioa eta turismoa.

Aurkezten diren proiektuak eta dituzten planak eta lehentasunak ikusten ditugunean, ikusten dugu susperralditik eta eraldaketatik harago, Europa eta enpresa handiak mundu nahasi eta krisian dagoen horretara egokitu nahi direla, merkatu-hobi batzuk lortzen saiatu, eta, batez ere, enpresak erreskatatu. Beraz, ondorioztatu dezakegu eraldaketatik eta berreskuratzetik egokitzapenera eta enpresa handien erreskatera pasatu direla.

Diru asko da benetan? Ala uste duguna baino gutxiago izango da?

Gutxi gorabeherako kalkulu bat eginez, Europako funtsen bolumen osoa 3,25 bilioi eurokoa da. Aparteko kopurua EBk ohituak gaituenerako. Baina alderdi batzuk zehaztu behar dira, eta testuinguruan kokatu. Alde batetik, funtsen % 85 zorra da, eta beste % 15a itzuli beharrik gabeko funtsak edo dirulaguntzak dira. Diru hori guztia, 3,25 bilioi euro, zor bidez finantzatzen da. Hau da, Europako komisioa zorpetu egiten da eta zati handi bat Estatuen zorra izatera pasatuko da. Zati txiki bat zerga berriekin lagunduko da diruz, plastikoen zerga kasu, baina zatirik handiena zor bidez egingo da.

Kontuan izan behar da zorra 2008an pairatu genuen arazoa dela, eta areagotu besterik ez dela egin. Gaur egun, zorra munduko BPGren % 375 da, hau da, ekonomia errealean sortzen dena baino ia lau aldiz gehiago. Horrek egoera ekonomiko ahul batean sartzen gaitu, eta edozein unetan leherketa bat egon daiteke, 2008an bezala. Zor kontua da, eta arazoak larriagotzen ditu. Piromanoa sua itzaltzen jarri dute.

Badirudi eraldaketa ekonomikoa eta egokitzapena finantzatzeko daukagun aukera bakarra dela, baina ez da horrela. Azterketa konparatibo batetik begiratuta, Bidenen gobernuak, kontserbadorea izanik, EBk baino politika ezkertiarragoak egiten ditu, eta bi hilabetetan 4,15 bilioi dolar finantzatu ditu. Eraldaketaren ideiarekin egin du, zor gutxiagorekin, eztabaida fiskalekin eta ekonomia errealean eragin handiagoarekin.

Estatu espainiarrean 140.000 milioi euro dira, eta horietatik 72.000 milioi dirulaguntza funtsetan daude. Euskal Herrian ez dakigu zenbatekoa izango den, dena sekretismo eta opakotasun kutsu batean bildua baitago. Baina, gutxi gorabehera, Eusko Jaurlaritzak 6.400 milioi euro jaso ditzake, eta Nafarroako Gobernuak 1.500 milioi inguru. Hego Euskal Herriko fiskalitatea EBko batez bestekoarekin parekatuko bagenu, kopuru hori urtebetean bakarrik lortuko genuke. Orduan, beste aukera batzuk baditugu, zergatik defendatu behar ditugu funts batzuk enpresa handiak erreskatatzeko, oso baldintzatuta daudenak eta zorra sortzen dutenak,? Fiskalitatearen eztabaida egin behar da.

Zeintzuk dira funts horien onuradunak eta protagonistak?

Oso agerikoa da, enpresa handiak izan dira lehenengo minututik parte hartzen eta eragiten aritu direnak, eta ez dago zalantzarik haien proiektuak izango direla aurrera aterako direnak eta funtsak jasoko dituztenak. EAEn, Eusko Jaurlaritzaren lehen proposamena Price Waterhouse Cooperrek berak egin zuela ikusi dugu, hau da, Eusko Jaurlaritzak ere ez duela egin. Bat-etortze publiko-pribatuaren maila gorenean gaude, eta aholkularitza enpresa bat da lehen proposamena egiten duena. Gero ikusi dugu funtsak kudeatzeko sistema oso bertikala dela eta Estatuen eta Europako Batzordearen mende dagoela, eta gainerakoak eragiten saiatzen dira. Hala ere, CEOEk eta patronalak ia inposatu egin dute PERTES (Ekonomia suspertzeko eta erresilientzia lortzeko proiektuak) sistema bat ezartzea, aliantza publiko-pribatuaren proiektu handiak baitira, eta enpresa handiek baino ez dute horietarako sarbidea. IBEX indizeak 120.000 milioiko balioa duten proposamenak egin ditu. Endesak 23.000 milioikoak. Iberdrolak 30.000 milioikoak. Arlo publikoaren eta korporatiboaren artean leihatila oso zuzenak daude proposamenak aurkezteko, eta kudeaketa sistema Sánchez presidentea buru duen erakunde arteko organo baten menpe egongo da, baina enpresak zuzenean organo horretan egoteko aukera zabaltzen da. Enpresa handiak prozesu osoan daude etengabe, proiektuak aurkezten direnetik proiektuak kudeatzen diren arte.

Funtsak baldintzatuta egongo dira, nola eta zergatik?

Kontua ez da soilik denok irabazten dugun win-win kutsu horren aurkako helburuak izatea, baizik eta benetan enpresa handiek irabazten dutela eta langileriak ordaintzen duela. Gainera, funts baldintzatuak dira. Lehenik eta behin, zorragatik. Espainiako Estatuak 2020an zor publikoa %117an eta defizita % 11an zuen, eta gogoan izan behar dugu EBk Hazkunde eta Egonkortasun Itunean eskatzen duela zorra ez dadila izan % 60tik gorakoa eta defizita ez dadila izan % 3tik gorakoa. Itun hori 2020an eta 2021ean bertan behera geratu da, ez dakigu 2022an zer gertatuko den, baina Itun hori itzuli egingo da. Zorrak gizentzen jarraituko du, eta Egonkortasun Ituna berriz planteatzen denean edo finantza eztanda bat sortzen denean, nola itzuliko da % 3ko defizita eta % 60ko zorra duten kopuru horietara? Denok dakigu nola egiten duten. Alde batetik, ahantzi ez den austeritate bat egongo da, guztiz kontrakoa, gizentzen ari da parametro horietara itzuli behar den une horretarako. Eta bestetik, Europak eskatzen dituen erreformak daude. Dogma neoliberala ez da batere aldatu. Espainiako planak 102 erreforma aurreikusi ditu. Gainera, Europako seihilekoko eskakizun batzuk daude, Kontseiluak Estatuei egiten dizkien gomendioak, berez betebeharrak direnak. Hor daude lan erreforma, pentsioen erreforma eta zerga kontuak. Oraindik opakuak direnak, baina, nolabait, Estatuko errepide guztiak autobide bihurtzea planteatzen denean ikusten direnak. Azkenean, gutxi batzuei mesede egiteko jasotzen diren funts horiek guztiak, guztiok ordaindu beharko ditugu.

Estatuek ez dute askatasunik izango eta etengabeko ebaluazio baten menpe egongo dira. Begira egongo dira ea “etxeko lanak” egiten diren ezta?

Ez da eztabaidan ateratzen ari, eragile sozial eta sindikal batzuk bakarrik ari dira hori bultzatzen, baina benetan hor dago kontua. Espainiako Estatua erreforma horien zehaztapena gerorako uzten saiatzen ari da, Europako Batzordea "hau publiko egin behar da" bezalako mezuak zabaltzen ari da, baina azkenean inbertsioa jaso nahi da lehenik eta gero ikusiko dugu zer gertatzen den. Egoera politiko zail honetan denbora gehiago izatea bilatzen ari dira, inbertsioa eta nolabaiteko hobekuntza ekonomikoa egon daitezen.

Baina, azken finean, enpresa handi batzuei mesede egiten dieten funts europarrak ditugu, eta ziurgabetasun handikoak, hidrogenoa da horren adibide. Eskubide sozialak murrizten dituzten lan- eta gizarte-erreformekin datoz, gero eta zor handiagoa dute, eta austeritatea etorkizunari aurre egiteko.

Eta ikuspegi ekologiko batetik, zer nolako inpaktua izango dute europako funtsek?

Dinamika horri eusten dion kontakizunak dio 2050ean zero emisio neto egongo direla EBn, 2030ean emisioak % 55 murriztuko direla, energia berriztagarria % 30era arte handituko dela, efizientzia energetikoa % 32 handituko dela... Hau guztia hazkundea sustatuz egin nahi da, baina, aldi berean, energia fosila bere gailurrera iritsi denean. Energia fosila oinarrizkoa izan da II. Mundu Gerratik kapitalismoarentzat. Gaur egun erabiltzen dugun energiaren % 90 petrolioa, gasa, ikatza eta uranioa da. Eta sektore horiek dira, hain zuzen ere, une honetan krisian daudenak. Berriztagarrien erabilera handitu nahi badugu ere, elektrizitatea baino ez dute sortzen, eta kontsumitzen dugun energiatik % 20 baino ez da elektrizitatea. Gainerakoak elektrizitateak bete ezin dituen behar batzuk dira. Kapitalismoak orain arte ikusi ez duen arazoa da. Hazi behar izatea, gutxiagorekin egitea eta elektrifikazioaren arazoa konpontzea. Zalantzan jarri nahi ez dutena merkatu globalak dira, eta ekologiari dagokionez erabat ezeraginkorrak diren merkatuak dira. Adibidez, anana bat Costa Ricatik etor daiteke hona, eta gero Indonesiara joan. Suezko kanalean harrapatutako zamaontzi horren irudia gaur egungo kapitalismoaren irudi oso erreala da, sistema oso kaltebera. Eta agerian geratu da merkatu globalak izan direla erortzen lehenak, eta beste batzuek eutsi diotela dinamika ekonomikoari.

Hazkundea bera ere ez da zalantzan jartzen. Azkenean, hazkundearen ideia azpimarratzen da, kapitalismoak beti, bere historia osoan, hazten denean gehiago kontsumitzen du. Horrela ez balitz, kapitalismoa ez den beste sistema batean egongo ginateke. Baina nola haziko zara oinarri txikiagoa duzunean? Bada, zaila da, enpresa handiak jartzen baitira dinamika horren buru. Adibidez, EBk BlackRock aukeratu du arlo ekologikoan aholkulari ofizial gisa, munduko BPGren % 10eko aktiboak dituen inbertsio-megafondoa. Azeria artaldea zaintzen jartzea bezala da. IBEX indizeak %22,9 handitu zituen bere emisioak 2019an. Petronor berotegi efektuko gasen bederatzigarren igorlea da Estatuan. Azkenean, megaproiektuek, berdeak eta digitalak izateko aitzakiarekin, estraktibismoarekin lotuta jarraitzen dute. Ustez desmaterializatuta dagoen ekonomia digital berri honek aire zabaleko meatzaritza, litioa... behar izaten jarraitzen du. XX. mendeko kapitalismoan ikusi ditugun dinamika berberak sortzen dituzten material asko behar dituzte, eta gai horiek ez dira aldatzen ari. Europako funtsen helburuak betetzeko, hori guztia aldatu gabe, aurreztu nahian eta energian eraginkorragoak izanik, ez da lortuko. Aldaketa klimatikoaren dinamiketan eta sistemaren oinarri naturalaren higaduran nahastuta ikusiko dugu.

Zer nolako erlazioa dago europako funtsak eta hidrogenoaren artean?

Hidrogenoa aurkeztu diren proiektu guztien artean izarretako bat da. Hidrogenoa bat da, automobilgintzarako bateria-gigafaktoriak beste bat izan daitezke, energia eolikoa, hemen hainbeste gustatzen zaizkigun ikerketa zentroak, digitalizazio handia... Baina hidrogenoa bereziki nabarmentzen da besteen gainetik, eta lotuta dago Hego Euskal Herriak energiari eta materialei dagokienez duen kanpoko mendekotasun horrekin. Gainera, prozesu hori europarra da hertsiki, ez estatubatuarrei, ez txinatarrei ez zaie hidrogenoa axola. Zerbaitegatik izango da.

Hidrogeno berdea Europan ekoizten den hidrogenoaren % 0,1 da. Zerumuga ilusionagarriak jartzen ari dira, hidrogenoak egoera honetatik urarekin bakarrik aterako gaituela, elementu ugaria baita. Ikusten dugunez, hidrogeno berde mota horretatik sortzen diren kantitateak, beste mota batzuetakoen aldean, oso txikiak dira. Europa mailako estrategia bat planteatzen da, Europarako hidrogenoa ez ezik, kanporako hidrogenoa sortzeko. Eta oso ideia koloniala da, Afrika iparraldea eta Europako ekialdea barne hartzen dituena. Baina gero benetan ez dago planteatzen diren helburuak lortzeko teknologiarik. Baina, beharbada, negozioa hor dagoen inbertsio publikoa bera da. Espainiako Estatuak 1.500 milioi euro jarriko ditu, ziurrenik gehiago izango dira. Arazoak dituzten enpresa batzuk birziklatzeko balioko du. Garrantzitsua da ikustea gas enpresak hor atzean daudela kontu horietan tematuta, eta garbiketa berdearen aitzakian, gas hibrido batzuk, ikatz hibrido batzuk eta hidrogeno hibrido batzuk sartzen saiatuko dira egungo egoera pixka bat berreskuratzeko. Negozio oso zalantzagarria denaren isla izan liteke, atzetik enpresa eta sektore jakin batzuen birmoldaketa posible bat dagoela. Eta funtsek duten baldintzarekin, ez da ahaztu behar diru publikoaren eta langile klasearen kontura egiten dela.