Erreforma fiskala Nafarroan, norentzat?

2025/02/04
Iñaki Zabaleta Aramendia eta Aitor Murgia Esteve, Azterketa Bulegoa
Nafarroako Gobernuak hilabeteak daramatza bere zerga politika enpresei eta patronalari interesatzen zaiena dela aldarrikatuz. Maria Chivitek, enpresa lobby baten foroan, harro esan zuen 6 enpresatik 5ek zerga gutxiago ordaintzen dutela Nafarroan Estatuan baino. Era berean, Ekonomia eta Ogasuneko Kontseilari José Luis Arastik mezu berbera errepikatu berri du elkarrizketa batean: Nafarroan enpresek Estatuko gainerako erkidegoetan baino zerga gutxiago ordaintzen dute.

Nafarroako Gobernuak (PSN, Geroa Bai eta Contigo-Zurekin) egindako eta EH Bilduren babesarekin onartutako 2025erako Neurri Fiskalei buruzko Foru Legeak ere argi uzten du zioen azalpenean helburua "enpresa jardueraren fiskalitatea hobetzea” dela. Adierazpen hauekin, badirudi Gobernuak bere zerga politikari Nafarroako Enpresaburuen Konfederazioaren (CEN) aitortza bilatzen dutela.

Enpresen lehiakortasunaz eta fiskalitateaz hitz egiten denean, enpresei eta elite ekonomikoei zergak jaisteaz ari gara. Azken urteetako bilketaren bilakaera aztertzea besterik ez dago kapitaletik datozen zergen bilketaren beheranzko lasterketa ikusteko. Zerga bilketaren jaitsiera sozietateen, ondarearen edo PFEZaren kapital atxikipenen zergetan gertatu da. Beraz, ez dago zalantzarik: zergak jaisteak kapital handiari eta gehien dutenei egiten die mesede.

Ukaezina da Nafarroako enpresek fiskalitate pribilegiatua dutela. Enpresek 2007an baino ia 100 milioi euro gutxiago ordaintzen dituzte irabaziengatik, eta soldatapekoek, berriz, 810 milioi euro gehiago. Horrek, besteak beste, fiskalitate eskasa eta bidegabea eragiten du: Nafarroak Europar Batasuneko batez bestekoa baino 2.000 milioi euro gutxiago biltzen ditu, eta zerga zuzenen bidez bildutako 10 eurotik 7 laneko errentetatik datoz. Gainera, sozietateen gaineko zergaren presio fiskalari dagokionez, soilik Hungariak, Estoniak eta Letoniak dute Nafarroak baino karga fiskal txikiagoa EB-27 osoan.

Nafarroan mahai gainean egon beharko lukeen funtsezko eztabaida aberastasunaren banaketarena da. Pobreziaren gorakadari buruzko datuak kezkagarriak dira, Kontuen Ganberak errenta bermatuari buruz egindako txostenean ikusten denez. 2015etik 2023ra, pobrezia arriskuan dagoen biztanleria % 10,8tik % 13,8ra igo da, eta pobrezia larria % 2tik % 7,7ra igo da. Datu horiek Estatuan oro har ematen direnak baino askoz okerragoak dira. Epealdi horretan pobrezia arriskuan dagoen biztanleria jaitsi egin da Estatu mailan, eta pobrezia larria 6 aldiz gutxiago handitu da. Eta pobreziaren gorakada hori gertatzen ari da ekonomia % 34,3 hazi den eta enpresak etekin izugarriak izaten ari diren garaian.

Agian, gogora ekarri behar da zergek zerbitzu publikoak eta gizarte prestazioak finantzatzeko balio dutela, eta baita aberastasuna zuzen birbanatzeko ere. Birbanaketa horrek bi alderdi ditu: alde batetik, gehien dutenei gehiago ordainaraztea. Eta, bestetik, errentarik baxuenak dituztenak neurri handiagoan erabiltzen dituzten kalitatezko zerbitzu publikoak bermatzea.

ELAk zerga politika errotik aldatzea eskatzen du. Eztabaidaren erroa ez da izan behar behe mailako edo erdi mailako klaseak zer diren zehaztea. Bilketa handitu behar da kalitatezko zerbitzu publikoak bermatu ahal izateko. Eta prestazio sozialek, errenta bermatua kasu, bizi baldintza nahikoak ahalbidetzeko.

ELAk PFEZ aldatzea proposatzen du, errenta altuen gaineko zerga tasak handitzeko, Ondarearen gaineko Zerga aldatzea, enpresek beren kontabilitate mozkinaren % 25 gutxienez ordaintzea, eta soldatapekoak ez diren errenta guztiak ikuskatzea iruzurra murrizteko.

Politika fiskalean, gainerakoetan bezala, kontua da noren alde egin nahi den eta zein interes defendatzen diren. Patronala eta elite ekonomikoak asebete nahi diren zerbitzu publikoak eta gizarte prestazioak okertzearen kontura, edo gehiengoaren mesedetan bizi baldintzak eta aberastasunaren banaketa bermatu nahi den. Lehentasun kontua da.