“Nafarroan aurrerapausorik ez egoteak galdutako aukera sentsazioa uzten du”

10 urte bete dira UPNk Nafarroako Gobernua utzi zuenetik. Horrek garai politiko berria ireki zuen.

25 urte agintean egon ondoren, UPN Nafarroako Gobernutik kanporatzea ilusioz betetako unea izan zen. Gainera, gogora ekarri behar da UPNren irteera ustelkeriaren eta murrizketa sozialen aurkako mobilizazio dinamika indartsuaren ondorioz iritsi zela. ELA, beste erakunde sozial eta sindikal batzuekin batera, mobilizazio horien protagonista izan zen, eta, beraz, gure militantzia harro dago Nafarroan ziklo politiko berria irekitzen laguntzeagatik.

Aurkeztu dugun dokumentuan hamar urte hauetako balantzearen azterketa zorrotz eta zintzoa egiten saiatu gara, politiken edukiari zentraltasuna emanez, politika horien balorazioa horiek bultzatzen dituzten alderdi politikoen arabera baldintzatu gabe.

Ez dakit argiei eta itzalei buruz hitz egin dezakegun. Edo, nahi baduzu, argi baino itzal gehiago egon direla esan. Has gaitezen alderdi positiboetatik edo nabarmentzea garrantzitsutzat jotzen dituzun gauzetatik. Gauza horiek, sinplifikatuz, UPNren gobernuarekin ezin izango ziratekeen egin.

Hamar urte hauetako balantzea egiterakoan garrantzitsua da nondik gentozen gogoratzea. "Erregimena" edo "Korralito Forala" izenez ezagutu ziren 25 urte horiek oso urte gogorrak izan ziren, eta sektore herrikoi eta abertzaleen aurkako jazarpena egiten zen, ELAren aurkakoa barne. UPN Gobernutik ateratzeak Nafarroako gizartearen aniztasunaren aitortza eta aurrerapauso itzela ekarri zuen.

Hamarkada honetan UPNren garaian pentsaezinak ziren politikak bultzatu dira, hala nola polizia kidegoek torturatutako pertsonen aitortza, eliza katolikoaren barruan pederastiaren biktimen legea edo Skolae programaren ezarpena hezkuntzan. Memoria demokratikoarekin zerikusia duen guztian ere aurrerapauso garrantzitsuak eman dira, baina aurrerapauso horiek lausotu egin dira PSNk, Geroa Baik eta EH Bilduk Erorien Monumentua ez eraistea erabaki dutelako.

ELAk egindako dokumentuaren izenburua hau da: ‘10 urte UPNrik gabe: gauzatu gabeko aldaketa’. Zer dago, batez ere, oraindik egin gabe?

Zalantzarik gabe, UPN Gobernutik kanpo egotea albiste bikaina da, baina hausnarketa politikoa errealitate horretara mugatzeak aldaketaren benetako irismenari buruzko balorazioa egitea eragozten du. Errealitatea da hamarkada bat geroago Nafarroan ia fiskalitate berarekin jarraitzen dela, AHTa eraikitzen jarraitzen dela, euskararen egoera ez dela normalizatu eta UGT, CCOO eta Patronala diru publikoarekin finantzatzen jarraitzen dela.

Hain garrantzitsuak diren gaietan aurrerapauso faltak frustrazio eta aukera galduaren sentsazioa eragin du, batez ere PSNren botoak beharrezkoak ez ziren lehen legealdi hartan.

Dokumentuaren puntu nagusietako bat aberastasunaren banaketa da. Hamarkada honetan aberastasunak gora egin du, baina, aldi berean, pobreziak eta desberdintasun sozialak ere gora egin dute. Hori al da hamarkada honetako aldaketaren ‘porrotik’ handiena? Hori al da defizit handiena?

Ziur aski, txosten osoko daturik gogorrena da Nafarroako ekonomia nabarmen hazi dela hamar urte hauetan, baina pobrezia-arriskuaren tasa % 13,9tik % 18,3ra igo dela Nafarroan. Datu horrek erakusten du aberastasunaren banaketa ez dela lehentasuna izan hamar urte hauetan UPNtik ezkerrera dauden alderdientzat. Horrela bakarrik azaltzen da Sanz eta Barcinaren garaietako ia fiskalitate berari eustea. Azken horren adibide gisa gogora ekarri behar da 2023an PSN, Geroa Bai, EH Bildu eta Contigo Zurekin taldeek adostutako zerga erreforma UPNren gustukoa izan zela, eta aldeko botoa ere iragarri zuela.

Urte hauetan jarri den aitzakietako bat zenbait gaitan ustez dauden eskumen-mugak izan da. Zenbateraino da egia aitzakia hori?

Sektore publikoan behin-behinekotasunak eta erosteko ahalmenaren galerak gora egin dute hamar urte hauetan. Nafarroako ondoz ondoko gobernuek behin eta berriro adierazi dute ezin zutela ezer egin horren inguruan, eskumen falta argudiatuz. Baina errealitatea da ez Konstituzioak, ez Foruaren Hobekuntzak, ez beste ezein lege organikok ez duela ezartzen sektore publikoko ordainsarien gehieneko zenbatekoa edo langile-kopurua (birjarpen-tasak) Estatuaren eskumen esklusiboa direnik.

Nafarroari sektore publikoan gaitasuna izatea eragozten dion lege-muga bakarra, Kongresuan urtero negoziatu, adostu eta onartzen den Aurrekontu Orokorren Legea da. Murrizketa horiek 2010ean hasi zirenetan dute jatorria. Murrizketa horiek PPren aurrekontuekin jarraitu zuten, eta EAJren eta EH Bilduren babesarekin Sanchezek gobernatzen duenetik ere indarrean jarraitzen dute. Beraz, gatazka ez da hainbeste eskumenei buruzkoa, borondate politikoari buruzkoa baizik.

Sindikatu gisa, UPNren Gobernuei egiten genien kritikarik handienetakoa zen Nafarroak Korralito Foral bat zirudiela, eta erregimen horretan administrazioak milioiz betetzen zituela patronala eta zenbait sindikatu –UGT eta CCOO–, ‘bake soziala’ bermatzeko eta ‘erregimenak’ funtzionatzen jarraitzeko. Zerbait aldatu al da hamarkada honetan?

Nafarroan elkarrizketa sozialak historia luze eta iluna du. Parte-hartzaileek finantzaketa publikoa jasotzen dute Gobernuaren politika antisozialak legitimatzearen truke. Elkarrizketa sozialari dagokionez, hartu zen lehen neurrietako bat SNE eta CEN, UGT eta CC.OOren arteko hitzarmenak ezabatzea izan zen, eta ELAk txalotu egin zuen hori, baina komeni da gogoraraztea aldaketa hori estatuko legerian izandako aldaketa batek eragin zuela.

Hala ere, UPN Nafarroako gobernutik atera zenetik bi Enplegu Plan sinatu dira (2021-2024 eta 2025-2028), eta horrek UGTren, CC.OOren eta patronalaren esku diru publikoko 1.200 milioi baino gehiago jartzea ekarri du. Hori jada gertatzen zen UPNren eta PSNren Gobernuetan, eta horietan beste lau plan sinatu ziren. Orain arte sinatutako enplegu-planetatik bakarra bat ere ez da eraginkorra izan, eta ez du lan-arazo nagusiei aurre egiteko balio izan.

UGTri eta CC.OOri emandako diru publiko guztia gorabehera, hauteskunde sindikaletan gora egiten jarraitu dugu, eta gure ordezkaritzaren igoera horren ondorioz, azken bi enplegu planek ez dute zilegitasun demokratikorik; izan ere, urteak dira UGTk eta CC.OOk ez dutela Nafarroako langileen % 50 baino gehiago ordezkatzen.

Dokumentuan gehien azpimarratzen den elementuetako bat euskararekin zerikusia duen guztia da. Hamar urte hauei buruzko zer balantze egiten duzue euskararen arloan?

Azken hamarkada honetan Nafarroan euskarari buruz izan den politika instituzionala jasotako herentziaren argitan aztertu behar da: UPNren eta PSNren gobernuek euskarari ezarri zioten jazarpena eta zokoratzea bere ekintza politikoaren ezaugarri bat izan zen.

Egia da hamar urte hauetan aurrerapausoak eman direla: euskararen presentzia handiagoa kalean eta erakundeetan, eremu mistoa 50 udalerri ingurura zabaldu izana, D eredua Nafarroa osoan ezartzeko aukera, jazarpenaren eta euskararen alde lan egiten duten erakundeen asfixia ekonomikoaren amaiera, helduen ikaskuntza bultzatzea...

Aurrerapen horiek gorabehera, balantzea ez da nahikoa. Hizkuntza eskubideak oraindik ez daude bermatuta eta berdintasunaren aurka doan zonifikazioarekin jarraitzen da. Esparru horren ondorioa egoera zentzugabeak betikotzea da: deialdi batzuetan ingelesa, frantsesa edo alemana jakitea baloratzen da, baina ez euskara.

ELAk bat egiten du euskararen alde lan egiten duten kolektibo eta pertsonen frustrazioarekin: aurrerapausoak ez dira nahikoak, argi eta garbi, batez ere PSNren botoa beharrezkoa ez zen Barkosen Gobernuaren legealdian. ELAk euskarari buruzko lege berri baterako proposamena egin zuen, eta Legebiltzarrean bertan defendatu zuen. PSNren jarrera ez da aldatu hamarkada honetan. 2018ko ekainean, Gobernuko goi-kargudunek, egungo Hezkuntza kontseilaria barne, eskuin muturrak euskararen aurka antolatutako manifestazioan hartu zuten parte. Eta 2025eko otsailean PSNk UPN, PP eta Voxekin batera bozkatu zuen Barcinak beste hizkuntzen sustapenaren aitzakiapean euskara zokoratzeko diseinatutako PAI programaren jarraipena bermatzeko. Geratzen den sentsazioa da PSN, 11 parlamentarirekin bakarrik, bere hizkuntza politika inposatzea lortzen ari dela.

Etorkizunari begira, zer urrats eman beharko lirateke aldaketa ia nabaritu ez den arlo horietan aurrera egiteko?

Esperientziak erakusten digu mugimendu sozial eta sindikalen zeregina kaletik eta lantokietatik presioa egitea izan behar dela, politikek behar sozialei erantzun diezaieten, eta ez elite ekonomikoen eta erlijiosoen interesei.

Erronkaren zailtasunen jakitun gara. Horregatik, lanean jarraituko dugu, gure independentzia ekonomiko eta politikotik abiatuta, eta Nafarroa solidarioagoa, euskaldunagoa eta berdintasunezkoagoa lortzeko beharrezkoak diren aliantzak bultzatuz.